Potrzebne zmiany w ustawach transportowych. Dla zwalczania wykluczenia transportowego, dla równości
Projekt „Na straży Europejskiego Zielonego Ładu w transporcie” współfinansowany przez Komisję Europejską w ramach Projektu „Building Bridges – Civic Capital in Local Communities”, realizowanego ze środków programu CERV finansowanego ze środków Komisji Europejskiej w ramach programu „Obywatele, Równość, Prawa i Wartości” na lata 2021 – 2027.
Sfinansowane ze środków UE. Wyrażone poglądy i opinie są jedynie opiniami autora lub autorów i niekoniecznie odzwierciedlają poglądy i opinie Unii Europejskiej lub Komisji Europejskiej. Unia Europejska ani organ przyznający nie ponoszą za nie odpowiedzialności.
Projekt realizuje Towarzystwo Benderowskie w partnerstwie ze Stowarzyszeniem Akcja Miasto i Wrocławskim Forum Miejskim. Treść dostępna na licencji CC-BY-NC-SA 4.0.
Trzeba zmienić ustawy transportowe
W Polsce wciąż występują liczne białe plamy komunikacyjne”, czyli obszary pozbawione odpowiedniego dostępu do transportu publicznego, co ogranicza mieszkańcom tych terenów dostęp do usług, miejsc pracy oraz edukacji i kultury, zwłaszcza dzieciom i młodzieży.
Brak sprawnej komunikacji wpływa na decyzje młodych ludzi dotyczące wyboru szkoły. Nierzadko rezygnują oni z lepszych placówek na rzecz tych bliżej domu. Seniorzy z obszarów wiejskich również cierpią z powodu wykluczenia komunikacyjnego. Tam, gdzie transport publiczny działa słabo lub w ogóle nie istnieje, ludność zmuszona jest korzystać z transportu indywidualnego, co wyklucza osoby nieposiadające prawa jazdy lub dostępu do samochodu.
Pomimo uruchomienia Funduszu rozwoju przewozów autobusowych, który częściowo ograniczył to wykluczenie, wciąż występuje deficyt linii autobusowych. Stan ten wynika z braku stabilnego finansowania przewozów lokalnych, przeniesienia obowiązku organizacji transportu na samorządy bez odpowiednich środków, niskiego zainteresowania prywatnych przewoźników nierentownymi trasami oraz rosnących kosztów paliwa i pracy kierowców.
W efekcie w wielu regionach kraju dostęp do autobusów jest ograniczony, a transport indywidualny staje się dominującą formą przemieszczania się, co pogłębia nierówności.
Projekt ustawy pomoże?
W odpowiedzi na te wyzwania Minister Infrastruktury zdecydował się na rewizję przepisów regulujących funkcjonowanie transportu zbiorowego oraz Funduszu. Projektowane zmiany mają odpowiedzieć na potrzeby mieszkańców terenów o słabej dostępności transportowej i zwiększyć ich mobilność. Kluczowe znaczenie ma tu stworzenie efektywnego i zintegrowanego systemu transportu publicznego, który spełniałby oczekiwania pasażerów, m.in. w zakresie spójności oferty autobusowo-kolejowej.
Zespół Ekspercki ds. przeciwdziałania wykluczeniu komunikacyjnemu, powołany przez Ministra, zakończył prace 31 marca 2025 r. i przygotował propozycje zmian legislacyjnych. Jedną z głównych rekomendacji była potrzeba usprawnienia kontroli wydatkowania środków Funduszu oraz przekazania jego obsługi do urzędów marszałkowskich. Podniesiono również kwestię zmiany zasad zawierania umów wieloletnich – 10-letni termin uznano za zbyt długi – oraz niesprawiedliwego podziału 5% rezerwy finansowej Funduszu, która obecnie przydzielana jest według zasady „kto pierwszy, ten lepszy”, co zdaniem komentatorów nie gwarantuje równego dostępu do wsparcia.
Poprawa dostępności transportu publicznego uznana została za jedno z kluczowych działań na rzecz wyrównywania szans i zachowania spójności społecznej w Polsce.
Czytaj też: Rowery elektryczne będą mogły być dofinansowane z nowego funduszu. To wzmocni Zielony Ład
Jakie przepisy zaproponowano?
Projekt ustawy zmieniającej ustawę o publicznym transporcie zbiorowym oraz niektóre inne akty prawne, stanowi efekt szerokiej rewizji systemu transportowego i ma na celu przeciwdziałanie wykluczeniu komunikacyjnemu. Jednym z głównych założeń projektu jest wprowadzenie definicji legalnej „wykluczenia komunikacyjnego”, rozumianego jako ograniczenie dostępu do podstawowych praw obywatelskich w wyniku braku odpowiedniego transportu publicznego, co bezpośrednio wpływa na wolność przemieszczania się, prawo do nauki, ochrony zdrowia czy uczestnictwa osób z niepełnosprawnościami w życiu społecznym. Uwzględnienie tej definicji w ustawie to krok w kierunku formalnego uznania problemu, który od dawna doskwiera mieszkańcom obszarów peryferyjnych.
Nowe przepisy przypisują jednostkom samorządu terytorialnego zadanie organizowania transportu w sposób zapobiegający wykluczeniu. Kluczową zmianą ma być rola marszałków województw jako integratorów przewozów w regionach – to oni mają koordynować sieć połączeń autobusowych i kolejowych, tak by zapewnić spójną, dostępną i dostosowaną do potrzeb mieszkańców ofertę transportową.
– Jednym z celów tej integracji ma być lepsze skomunikowanie terenów wiejskich ze stacjami kolejowymi, co może znacząco poprawić mobilność osób wykluczonych – podkreśla Jeremi Jareosz z Towarzystwa Benderowskiego.
Każdy województwo zostanie zobowiązane do przygotowania planu zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego, uwzględniającego propozycje z gmin i powiatów. Plan ten obejmie różne formy przewozów, od drogowych, przez kolejowe, aż po żeglugę śródlądową i przewozy linowe.
W planie transportowym mają pojawić się także nowe elementy: obowiązek wskazania linii mających likwidować wykluczenie komunikacyjne, określenie standardów częstotliwości kursów oraz minimalnego poziomu dostępności transportowej. Co ciekawe, wprowadza się także przewozy na żądanie jako formę uzupełniającą ofertę dla najmniejszych społeczności, co może, według opinii ekspertów, stanowić skuteczne rozwiązanie w trudno dostępnych rejonach.
Ustawodawca zapowiada także określenie minimalnych standardów dostępności przewozów – co najmniej trzy pary połączeń dziennie między gminami, powiatami i województwami, także w weekendy i dni wolne. Ten zapis zapewne spotyka się z aprobatą środowisk samorządowych, które od dawna domagały się uregulowania minimalnych gwarancji transportowych na poziomie ustawy.
Nowością będzie także obowiązek publikowania rozkładów jazdy w nowoczesnych, cyfrowych formatach GTFS lub NeTex, co ma ułatwić stworzenie ogólnopolskiej wyszukiwarki połączeń.
Jarosz: – Takie rozwiązanie nie tylko usprawni planowanie podróży przez pasażerów, ale również pozwoli lepiej monitorować i zarządzać systemem przewozowym w skali kraju.
Naukowcy pytają o konkrety
Projektowane zmiany będą zapewne szeroko komentowane jako istotny krok w stronę budowy nowoczesnego, bardziej sprawiedliwego i dostępnego systemu transportu publicznego, który realnie przeciwdziała wykluczeniu .
W rozmowie z PAP dr Michał Beim z Pracowni Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu ocenił, że proponowane zmiany idą w dobrym kierunku, natomiast poszczególne założenia nowelizacji pozostawiają bardzo wiele pytań. Naukowiec wyraził obawę, że marszałkowie, jako integratorzy transportu, będą stawiać sobie za główny cel dostosowanie rozkładów jazdy autobusów do rozkładów pociągów niezależnie od okoliczności.
Naukowiec dodał, że obowiązujące w Polsce przepisy są oparte na rozwiązaniu niemieckim. – To jest ujęcie kaskadowe. Region ma odpowiadać przede wszystkim za organizację kolejowej komunikacji między miastami powiatowymi, a powiaty organizują komunikację łączącą gminy i obszary gmin. Ale w Niemczech, w przeciwieństwie do Polski, regionalny plan transportowy przyjmuje się z wyprzedzeniem pięciu lat, a obowiązuje on przez 15 lat. I to z dokładnymi godzinami odjazdów pociągów. Dzięki temu, niemieckie powiaty mogą zaprojektować swoje rozkłady jazdy wiedząc, że kolej będzie działać stabilnie – wyjaśnił dziennikarzom PAP.
Czytaj też: Dokąd zmierza transport? Badania ruchu a zielony ład [DEBATA]
