Strażnicy dla lepszej legislacji. Większa cyfryzacja, łatwiejsze działanie NGO i aktywizm
Projekt jest współfinansowany przez Unię Europejską. Wyrażone poglądy i opinie są jednak wyłącznie poglądami autora(-ów) i niekoniecznie odzwierciedlają poglądy Unii Europejskiej lub Europejskiej Agencji Wykonawczej ds. Edukacji i Kultury. Ani Unia Europejska, ani organ przyznający nie mogą ponosić za nie odpowiedzialności.
Do badania kwestii klimatycznych wybrano osiem gmin (do 20 tys.): gmina Jedlina-Zdrój, gmina Kamieniec Ząbkowicki, gmina Karpacz, gmina Malczyce, gmina Mirsk, gmina Szklarska Poręba, gmina Świeradów-Zdrój, gmina Walim. Działaniami objęto również poszkodowany przez powódź Lądek-Zdrój.
Oprócz tych działań, wspólnie ze Stowarzyszeniem Nowoczesnej Edukacji Prawnej powstała analiza zmian, które byłyby korzystne dla działań proklimatycznych i działań strażniczych. Na tej podstawie powstały wnioski o zmiany w przepisach, w tym wniosek do Ministerstwa Finansów. Analiza została uzupełniona w kwietniu 2025 r. o aktualne kwestie.
Działacze zbierają również podpisy pod petycją, którą można podpisać tutaj.
Na razie na niektóre z przesłanych pism nie ma odpowiedzi, ale będziemy monitorować odpowiedzi na te postulaty. Oprócz opisanych, działacze wnioskowali też o poprawę sytuacji zabytków, w tym w ramach klimatu.
Dzieło przez system e-umów. Łatwiej dla NGO, mniej papieru
Stowarzyszenie Nowoczesnej Edukacji Prawnej złożyło uwagi do projektu ustawy o e-Umowach (UDER4). Wniosło o uwzględnienie w planowanym systemie umów o dzieło, które obejmują licencję lub przeniesienie autorskich praw majątkowych.
Brak uwzględnienia umów o dzieło spowoduje, że nadal korzystać będzie trzeba z PUE ZUS do ich rejestracji, a zatem system nie będzie kompletny. Umowy o dzieło z elementem autorskoprawnym są coraz częstsze w gospodarce cyfrowej i dotyczą tekstów, zdjęć, grafik, programów komputerowych, itd. W przypadku umów o dzieło autorskich nie ma możliwości obchodzenia w ten sposób innych przepisów. Umowa o dzieło może mieć nawet większe znaczenie niż umowa wolontariatu, objęta planowanym projektem. Co oczywiste, w pełni popieramy uwzględnienie umowy o wolontariat
Działacze wnieśli też o uwzględnienie zawierania umów o dzieło obejmujących licencję lub przeniesienie autorskich praw majątkowych z podpisem zaufanym lub osobistym w ramach systemu e-Umowy. Aktualnie w tym zakresie możliwa jest wyłącznie forma pisemna, co oznacza konieczność posiadania podpisu kwalifikowanego. Umożliwienie korzystania z podpisu zaufanego i osobistego spowoduje ułatwienie dla przedsiębiorców, organizacji pozarządowych i innych podmiotów.
Czytaj też: Joanna Szczygielska, Rodzice dla klimatu: Trzeba działać na rzecz transportu dla każdego, bez wymówek
Podatki przyjazne dla aktywizmu
W piśmie do Ministerstwa Finansów wysłanym przez Stowarzyszenie Akcja Miasto działacze przekonywali, że cała działalność statutowa organizacji pozarządowych powinna zostać wyłączona z podatku CIT, analogicznie do kół gospodyń wiejskich czy organizacji pożytku publicznego, gdyż obecny zakres wyłączenia utrudnia sytuację tych organizacji.
Katalog działalności pożytku publicznego jest bardzo szeroki i aktualnie szacować należy, że 99% działalności statutowej NGO w praktyce pokrywa się z katalogiem. Jednakże identyfikowanie tej działalności będzie wymagało oceny aż 40 konkretnych celów zapisanych w ustawie o działalności pożytku publicznego (z wynikiem co do zasady w 99% pozytywnym).
W zakresie pozostałej działalności statutowej, która ma zakres marginalny, konieczność zapłaty podatku i tak co do zasady nie wystąpi, gdyż dla innych typowych dochodów NGO obowiązują również inne zwolnienia, przede wszystkim w pkt 40 (składki członkowskie), w pkt 47-48 (dotacje budżetowe). Pozostała działalność jako marginalna (z uwagi na bardzo szeroki katalog działalności pożytku publicznego) nie jest w stanie w praktyce również przekroczyć kwoty wolnej od podatku nawet w przypadku dużych organizacji.
Proponowany przepis nie będzie niósł za sobą żadnych negatywnych skutków dla budżetu, a pozwoli uprościć prowadzenie dokumentacji zarówno po stronie podatnika, jak i organu podatkowego.
Podobnie ujęto zwolnienie przedmiotowe w zakresie m.in. kół gospodyń wiejskich (pkt 39a), ochotniczych straży pożarnych (pkt 4a), organizacji pożytku publicznego (pkt 6) oraz związków zawodowych, społeczno-zawodowych organizacji rolników, izb rolniczych, izb gospodarczych, organizacji samorządu gospodarczego rzemiosła, spółdzielczych związków rewizyjnych, organizacji pracodawców, partii politycznych, europejskich partii politycznych i europejskich fundacji politycznych (pkt 39).
Wprowadzenie jednolitego zwolnienia przedmiotowego działalności organizacji pozarządowych innej niż gospodarcza pozwoli zlikwidować szczegółowe zwolnienia: w pkt 4 – gdyż działalność organizacji pozarządowych zawiera w sobie działalność określoną w tym zwolnieniu, w pkt 4d – gdyż ochotnicze straże pożarne są stowarzyszeniami, a zatem organizacjami pozarządowymi, w pkt 6 – gdyż organizacje pożytku publicznego są organizacjami pozarządowymi, w pkt 39a – gdyż koła gospodyń wiejskich spełniają definicję organizacji pozarządowej, w pkt 40 – gdyż składki członkowskie występują w stowarzyszeniach i związkach stowarzyszeń (objętych planowanym zwolnieniem) oraz w zakresie związków zawodowych, społeczno-zawodowych organizacji rolników, izb rolniczych, izb gospodarczych, organizacji samorządu gospodarczego rzemiosła, spółdzielczych związków rewizyjnych, organizacji pracodawców, partii politycznych (objętych już obecnie wyjątkiem z pkt 39).
Ministerstwo Finansów częściowo pracuje nad podobnym rozwiązaniem.
Bez JPK CIT dla zwolnionych
Jak wskazują aktywiści, z art. 9 ust. 1d pkt 2 (w wersji wchodzącej w życie 1 stycznia 2025 r.) z obowiązku prowadzenia ksiąg przy użyciu programów komputerowych (plik JPK-CIT) zwolnieni są podatnicy, o których mowa w art. 27a. Dotyczy to tylko podatników, którzy osiągają dochody wolne od podatku i jednocześnie nie składają żadnych deklaracji płatnika. Ten drugi warunek nie jest naszym zdaniem niezbędny i istotny.
Z obowiązku należałoby zwolnić po prostu którzy osiągają dochody wolne od podatku. Z uwagi na to, dochody tych podatników że są w całości zwolnione, nie będzie miało żadnego negatywnego skutku fiskalnego, a pozwoli uniknąć dodatkowych obciążeń.
Budżet obywatelski dla każdego
Akcja Miasto zwróciła się z petycją do Sejmu w sprawie umożliwienia zaskarżania budżetu obywatelskiego. Odpowiedni przepis ustawy mógłby mieć brzmienie: “Odrzucenie zgłoszonego projektu, usunięcie z budżetu zadania wybranego w ramach budżetu obywatelskiego lub jego istotna zmiana, może być zaskarżone do sądu administracyjnego”.
Niestety, petycja została rozpatrzona negatywnie.
Czytaj też: Cezary Grochowski: Rowery elektryczne narzędziem do zwalczania wykluczenia transportowego
Cyfryzacja postępowań ustawodawczych
Działacze złożyli uwagi do poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks wyborczy (druk nr 556). Zdecydowanie zgadzają się z podejściem zaprezentowanym w projekcie i propozycją zbierania podpisów pod listami partyjnymi w sposób elektroniczny i zostać poszerzany na inne formy zbierania podpisów, obecne w polskim prawie.
– Wszystkie formy uczestnictwa obywateli w życiu publicznym powinny być wykonywane w sposób cyfrowy, za wyjątkiem samego aktu głosowania, gdzie na razie podzielamy wątpliwości. Warto zauważyć, że budżety obywatelskie w praktycznie wszystkich gminach dopuszczają głosowanie elektroniczne oraz elektroniczne zgłaszanie projektów. Elektronicznie można zgłaszać też wnioski, skargi, petycje, wnioski o dostęp do informacji publicznej. Na poziomie Unii Europejskiej również Europejska Inicjatyw Obywatelska jest wykonywana w formie elektronicznej – napisali aktywiści.
Aktywiści zgadzają się z pojawiającymi się podczas pierwszego czytania postulatami objęcia obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej formą elektroniczną, na zasadach pełnej dobrowolności. Dodają, że przypadku podpisu elektronicznego nie jest konieczne podawanie imienia i nazwiska oraz numeru PESEL, gdyż te dane są zawarte w podpisie zaufanym (osobistym, kwalifikowanym). Nie jest też konieczne podawanie adresu, bo nie ma żadnego wpływu na wykonywanie tego prawa, a obywatelstwo można zweryfikować na podstawie podpisu elektronicznego w bazie PESEL. Przetwarzanie danych osobowych o numerze PESEL i adresie na wykazach naruszałoby zatem art. 5 ust. 1 pkt c RODO, czyli zasadę minimalizacji danych.
Podpisem elektronicznym należy też objąć referendum ogólnokrajowe, referendum lokalne i obywatelską inicjatywę uchwałodawcza w gminie, powiecie, województwie.
Z informacji, które posiadamy, wynika, że Minister Cyfryzacji przewiduje podjęcie prac nad wdrożeniem rozwiązań pozwalających na elektroniczną formę realizacji działań w obszarze inicjatywy ustawodawczej, a także uchwałodawczej i składania poparcia dla kandydatów w wyborach – głosi odpowiedź resortu
Czytaj też: Miłosz Cichuta: Transport publiczny musi być dostępny dla każdego i dobrze przemyślany
Szersze członkostwo dla stowarzyszeń
W związku art. 33 projektu ustawy o instrumentach wspieranego podejmowania decyzji (UD80), który nowelizuje ustawę Prawo o stowarzyszeniach, działacze wnieśli o opracowanie nowelizacji Prawa o stowarzyszeniach, w szczególności umożliwienie uczestnictwa w stowarzyszeniach osób, dla których został ustanowiony kurator reprezentujący albo umocowany pełnomocnik rejestrowany (dawniej osoby ubezwłasnowolnione).
Przepis ten powinien być przedmiotem osobnej refleksji. Nie ma uzasadnienia, by osoby, dla których został ustanowiony kurator reprezentujący albo umocowany pełnomocnik rejestrowany nie mogły tworzyć stowarzyszeń. Uczestnictwo w stowarzyszeniach nie rodzi za sobą żadnych niebezpieczeństw ani dla organizacji, ani dla członków, a może być wręcz instrumentem integracji.
Należy zauważyć, że zgodnie z proponowaną w art. 40 nowelizacją Kodeksu spółek handlowych, osoby takie będą mogły być wspólnikami spółek, wyłączone jest tylko zasiadanie w organach.
Przy okazji zmiany w art. 3 ust. 2 warto również ujednolicić wiek uprawniający do uczestnictwa w stowarzyszeniach do wieku początkowego ograniczonej zdolności do czynności prawnych, którym jest 13 rok życia. Osoby w wieku 13-16 lat powinny móc uczestniczyć w stowarzyszeniach, zwłaszcza młodzieżowych i edukacyjnych, co będzie zgodne z postulatem wzmacniania form edukacji pozaszkolnej. Osoby w tym wieku mogą dokonywać licznych czynności prawnych.
Osiągęliśmy częściowy sukces, gdyż problemem zajmie się Grupą robocza ds. uproszczeń prawnych dla organizacji pozarządowych, powołaną przez Ministrę ds. Społeczeństwa Obywatelskiego – Przewodniczącą Komitetu ds. Pożytku Publicznego. W jej zakresie działania mieszczą się m.in. prace nad ustawą Prawo o stowarzyszeniach.
Grupa ta zajmie się też propozycją, zgłoszoną przez strażików, dotyczącą biurokracji w Krajowym Rejestrze Sądowym (przesyłania papierowych wersji dokumentów, w przypadku których do wniosku dołączono elektroniczną kopię dokumentu)
Czytaj też: Joanna Klima podczas debaty strażniczej: Potrzebna edukacja mobilności aktywnej od najmłodszych lat
