Prawo o stowarzyszeniach. Komentarz Stowarzyszenia Nowoczesnej Edukacji Prawnej [wersja tekstowa]

Projekt “Stowarzyszenia: prawo wyjaśnione” Stowarzyszenia Nowoczesnej Edukacji Prawnej. Grant realizowany ze środków Unii Europejskiej w ramach projektu SPLOT WARTOŚCI

Program finansowany jest przez Unię Europejską. Wyrażone opinie i poglądy są wyłącznie poglądami autora (autorów) i niekoniecznie odzwierciedlają poglądy Unii Europejskiej lub Komisji Europejskiej. Ani Unia Europejska, ani organ przyznający finansowanie nie mogą ponosić za nie odpowiedzialności.

Zastrzeżenie: Stan prawny na dzień 28 lutego 2025 r. Publikacja przedstawia sytuację prawną według najlepszej dostępnej wiedzy, jednakże nigdy nie zastąpi porady prawnej, dopasowanej do konkretnego przypadku.

Komentarz jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne 4.0 Polska. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz Mateusza Kokoszkiewicza i Stowarzyszenia Nowoczesnej Edukacji Prawnej. Utwór powstał w ramach Projektu “Stowarzyszenia: prawo wyjaśnione” realizowanego przez Stowarzyszenie Nowoczesnej Edukacji Prawnej. Zezwala się na dowolne wykorzystanie treści – pod warunkiem zachowania niniejszej informacji, w tym informacji o stosowanej licencji, posiadanych praw oraz o Projekcie “Stowarzyszenia: prawo wyjaśnione”. Treść licencji jest dostępna na stronie https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/legalcode.pl.

Autor: Mateusz Kokoszkiewicz

Wstęp

Niniejszym oddajemy komentarz do jednej z ważniejszych dla społeczeństwa obywatelskiego ustaw, codziennie stosowanej przez działaczy trzeciego sektora. Liczę przede wszystkim na to, że przyda się w praktycznej pracy stowarzyszeń, które zajmują się setkami różnych społecznych pożytecznie inicjatyw.

Stowarzyszenie Nowoczesnej Edukacji Prawnej wspiera legalność działania organizacji pozarządowych, a także pomaga im w sprawnym radzeniu sobie z przepisami. Nasza działalność poradnicza i konkretne problemy społeczników są dla nas dużą inspiracją przy tworzeniu publikacji. Pracujemy również nad polepszeniem warunków, w tym zmianami legislacyjnymi, m.in. w ramach grupy roboczej ds. uproszczeń prawnych dla organizacji pozarządowych powołanej przez Przewodniczącą Komitetu ds. Pożytku Publicznego.

 

Publikacja ma za zadanie być pierwszym w Polsce tak europejskim komentarzem, w tekście m.in. prezentujemy liczne orzeczenia sądów europejskich. Treść podkreślać ma konstytucyjny i europejski wymiar wolności zrzeszania się.

 

Mateusz Kokoszkiewicz

prezes Stowarzyszenia Nowoczesnej Edukacji Prawnej

 

Preambuła

W celu stworzenia warunków do pełnej realizacji gwarantowanej przepisami Konstytucji wolności zrzeszania się zgodnie z Powszechną Deklaracją Praw Człowieka i Międzynarodowym Paktem Praw Obywatelskich i Politycznych, umożliwienia obywatelom równego, bez względu na przekonania, prawa czynnego uczestniczenia w życiu publicznym i wyrażania zróżnicowanych poglądów oraz realizacji indywidualnych zainteresowań, a także uwzględniając tradycje i powszechnie uznawany dorobek ruchu stowarzyszeniowego, stanowi się, co następuje:

 

1. Preambuła jest niecodziennym zjawiskiem w zwykłych ustawach. Jej powstanie wiąże się z historią ustawy Prawo o stowarzyszeniach, która była jednym z efektów Okrągłego Stołu w 1989 r.

 

2. Słuszne jest odwołanie w preambule do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Prawo o stowarzyszeniach należy do dziedziny prawa konstytucyjnego i jest wykonaniem konstytucyjnej zasady wolności zrzeszeń. Konstytucja w swoim art. 12 wyraźnie odnosi się do stowarzyszeń jako rozdzaju wolności zrzeszeń..

 

3. Prawo o stowarzyszeniach mimo kilkukrotnej nowelizacji w swoich niektórych postanowieniach jest nadal jednak przestarzałe, czego przejawem jest preambuła. Aktualnie głównym źródłem prawa międzynarodowego jest Konwencja o ochronie praw człowieka (będzie nazywana w niniejszej pracy Europejską Konwencją Praw Człowieka, zgodnie z powszechną praktyką). Konwencja ta jest również obowiązująca w prawie Unii Europejskiej jako ogólna zasada prawa, jest także inspiracją dla Karty Praw Podstawowych UE, a prawa wynikające z Karty należy traktować co najmniej jak prawa wynikające z konwencji (co nie wyklucza szerszej ochrony).

 

Wbrew sugestii z preambuły prawo to nie dotyczy jedynie obywateli polskich i jest prawem każdego człowieka, niezależnie od obywatelstwa.

 

4. Wbrew sugestii, nie istniał również i nie istnieje jeden “ruch stowarzyszeniowy”. Stowarzyszenie jest w polskim porządku prawnym podstawową formą realizacji prawa do zrzeszania się, która obejmuje bardzo różne ruchy i prądy. Nie wyodrębnia się go zresztą spośród całości trzeciego sektora.

 

Pozytywnie należy ocenić zaś wyrażoną w preambule wielość celów stowarzyszeń, które wcale nie muszą ograniczać się do pożytku publicznego czy sfery publicznej, ale również “wyrażania zróżnicowanych poglądów” czy “realizacji indywidualnych zainteresowań”. 

 

6. Oczywiście rola stowarzyszeń w życiu publicznym jest szczególnie chroniona w prawie europejskim.

 

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 18 czerwca 2020 r., C‑78/18 (Komisja przeciwko Węgrom)

(…) prawo do swobodnego zrzeszania się stanowi jedną z głównych podstaw demokratycznego i pluralistycznego społeczeństwa, ponieważ pozwala obywatelom działać wspólne w obszarach wspólnych interesów, a tym samym przyczyniać się do właściwego funkcjonowania życia publicznego (…)

 

Stowarzyszenia pozwalają też utrzymać pluralizm w społeczeństwie.

 

Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 16 września 2023 r., 15669/20 (Yüksel Yalçınkaya przeciwko Turcji)

W swoim orzecznictwie Trybunał wielokrotnie potwierdzał bezpośredni związek między demokracją, pluralizmem i wolnością zrzeszania się oraz ustanowił zasadę, że jedynie przekonujące i ważne powody mogą uzasadniać ograniczenie tej wolności.

 

Państwo ma obowiązek nie tylko ma umożliwiać zakładanie stowarzyszeń, ale również chronić ich prawa.

 

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 20 października 2005, 74989/01 (Ouranio Toxo i inni przeciwko Grecji)

W związku z tym na władzach publicznych ciąży obowiązek zapewnienia prawidłowego funkcjonowania stowarzyszenia lub partii politycznej, nawet jeżeli drażnią one lub obrażają osoby sprzeciwiające się zgodnym z prawem ideom lub twierdzeniom, które starają się promować.

 

Państwo musi m.in. chronić stowarzyszenia przed fizyczną przemocą.,

 

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 16 lipca 2019 r., 12200/08 (Żdanow i inni przeciwko Rosji)

Ich członkowie muszą mieć możliwość odbywania spotkań bez obawy, że zostaną poddani przemocy fizycznej ze strony przeciwników. Taka obawa mogłaby odstraszyć inne stowarzyszenia lub partie polityczne od otwartego wyrażania swoich opinii na temat wysoce kontrowersyjnych kwestii dotyczących społeczności.

 

Rozdział 1. Przepisy ogólne.

Art. 1

1. Obywatele polscy realizują prawo zrzeszania się w stowarzyszeniach, zgodnie z przepisami Konstytucji oraz porządkiem prawnym określonym w ustawach.
2. W zakresie swoich celów statutowych stowarzyszenia mogą reprezentować interesy zbiorowe swoich członków wobec organów władzy publicznej.
3. Stowarzyszenia mają prawo wypowiadania się w sprawach publicznych.

 

1. Art. 1 ustawy określa prawo obywateli polskich do zrzeszania się w stowarzyszeniach, co zdecydowanie jest rozwiązaniem zbyt wąskim. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej przyznaje takie prawo “każdemu”, niezależnie od obywatelstwa. Również z prawa Unii Europejskiej, w szczególności z art. 18 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, wynika zakaz dyskryminacji obywateli Unii Europejskiej.

 

Art. 1 posługuje się przestarzałym pojęciem “prawa zrzeszania się”, które jest reliktem czasów reglamentacji. Zarówno Konstytucja, jak i Europejska Konwencja Praw Człowieka i Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej mówią o wolności zrzeszania się. Ta różnica nie jest jedynie językowa, ale świadczy o potrzebie mocno prowolnościowej wykładni przepisów ustawy. Ustawodawca nie nadaje tego prawa, ale umożliwia jego realizację.

 

2. Określenie jedynie Konstytucji oraz ustaw jako podstaw realizacji zrzeszania się zdecydowanie zbyt wąsko zakreśla te podstawy. Obecnie bowiem kształt wynika w sporej mierze z Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

 

Jak wskazuje się w doktrynie, “wolność zrzeszania się polega na wolności tworzenia zrzeszeń, wolności przystępowania do już istniejących zrzeszeń oraz na wolności występowania ze zrzeszeń”.

 

Oczywistą sprawą jest konieczność opierania ograniczeń na aktach prawnych rangi co najmniej ustawowej, co oznacza niemożność ograniczania na podstawie rozporządzeń, aktów prawa miejscowego, zarządzeń, uchwał, czynności cywilnoprawnych, itd.

 

Wszelkie wyjątki od wolności zrzeszania się należy interpretować wąsko i nie mogą podlegać rozszerzaniu.

 

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 11 października 2011 r., 48848/07 (Association Rhino i inni przeciwko Szwajcarii)

Trybunał, powtarzając, że wyjątki od wolności zrzeszania się należy interpretować wąsko i podlegają one ścisłej kontroli

 

Ograniczenia są jednak możliwe, gdy stowarzyszenie w sposób oczywisty działa wbrew wolnościom prawom człowieka i obywatela.

 

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 12 czerwca 2012 r., 31098/08 (Hizb Ut-Tahrir i inni przeciwko Niemcom)

Trybunał uważa, że ​​pierwszy skarżący próbuje wykrzywić znaczenie art. 11 Konwencji, powołując się na to prawo w celu osiągnięcia celów, które są wyraźnie sprzeczne z wartościami Konwencji, a w szczególności zobowiązaniem do pokojowego rozwiązywania konfliktów międzynarodowych i do ochrony świętości życia ludzkiego.

 

3. Warto jednak zauważyć, że stowarzyszenie jest nie tylko formą realizacji powszechnej wolności zrzeszeń, ale też uregulowanego w art. 172 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej prawa jednostek samorządu terytorialnego do zrzeszania się. Organizacje takie nie stanowią organizacji pozarządowych, niemniej jednak stosuje się do nich w całości i wprost przepisy ustawy. Wyraźnym wyjątkiem jest odmienność organu nadzoru, którym jest wojewoda.

 

Nie ma jednak zakazu, by jednostki samorządu terytorialnego nie mogły przystępować do związków stowarzyszeń lub jako członkowie wspierający stowarzyszeń.

 

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 15 lipca 2016 r., II SA/Po 317/16

W ocenie sądu orzekającego nie ma żadnego przepisu prawa powszechnie obowiązującego, zakazującego gminom jako osobom prawnym przystępowania do już istniejących stowarzyszeń w charakterze członka wspierającego stowarzyszenie. Przepis art. 84 ustawy o samorządzie gminnym reguluje kwestię zrzeszania się tylko gmin w celu w tym przepisie wskazanym.Natomiast w okolicznościach niniejszego stanu faktycznego gmina podjęła uchwalę, która bynajmniej nie narusza cyt. przepisu, a której intencja jest przystąpienie jako członka wspierającego do istniejącego i legalnie działającego stowarzyszenia. Możliwość taką daje gminie przepis art. 10 ust. 3 ustawy o stowarzyszeniach zgodnie z którym osoba prawna może być jedynie wspierającym członkiem stowarzyszenia.

 

Powiatom przysługuje prawo uczestniczenia również w stowarzyszeniach, których członkami są podmioty inne niż jednostki samorządu terytorialnego, na zasadach wprost określonych przez prawo o stowarzyszeniach dla osób prawnych ponieważ nie ma żadnego przepisu prawa powszechnie obowiązującego, zakazującego powiatom jako osobom prawnym przystępowania do już istniejących stowarzyszeń w charakterze członka wspierającego stowarzyszenie.

 

4. Ustęp drugi ma jedynie znaczenie ideowe i nie stanowi przepisu prawa procesowego ani nie ustanawia żadnego rodzaju pełnomocnictwa. Konkretne formy reprezentacji określają poszczególne ustawy (np. Kodeks postępowania cywilnego w zakresie prawa do reprezentacji w postępowaniu cywilnym). Zbiorowe interesy nie oznaczają jednak samoistnego prawa do reprezentacji interesów członków.

 

5. Ustęp trzeci komentowanego artykułu zdaje się być niepotrzebny, zwłaszcza w kontekście zagwarantowania wolności wypowiedzi aktami wyższego rzędu. Oczywistą sprawą jest, że stowarzyszenia korzystają z wolności wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji (art. 54 Konstytucji), wolności wypowiedzi, w tym posiadania poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe (art. 11 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej). Dodać należy, że stowarzyszenia mają prawo wypowiadać się również w sprawach, które nie należą do spraw publicznych, z zachowaniem prawa do prywatności.

 

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 18 października 2011 r., 34960/04 (Zjednoczona Macedońska Organizacja Ilinden przeciwko Bułgarii)

Biorąc pod uwagę, że urzeczywistnienie zasady pluralizmu jest niemożliwe, jeśli stowarzyszenie nie ma możliwości swobodnego wyrażania swoich idei i opinii, Trybunał uznał również, że ochrona opinii i wolności słowa w rozumieniu artykułu 10 Konwencji stanowi jeden z celów wolności zrzeszania się.

 

Publiczny charakter stowarzyszeń wynika z orzecznictwa strasburskiego.

 

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 10 lipca 2008 r. 51595/07 (Fondation Zehra przeciwko Turcji)

Zupełnie naturalne jest, że gdy społeczeństwo obywatelskie funkcjonuje prawidłowo, obywatele powinni w dużym stopniu uczestniczyć w procesie demokratycznym poprzez stowarzyszenia, w ramach których mogą spotykać się z innymi i wspólnie dążyć do realizacji wspólnych celów.

 

Trybunał Sprawiedliwości UE uznał jednak, że stowarzyszenia sędziowskie nie mają szczególnych praw w zakresie zaskarżania kwestii powoływania sędziów.

 

Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 8 maja 2024 r., C‑53/23 (Asociaţia “Forumul Judecătorilor din România”)

Artykuł 2 i art. 19 ust. 1 TUE w związku z art. 12 i 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej należy interpretować w ten sposób, że nie stoją one na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które poprzez uzależnienie dopuszczalności skargi o stwierdzenie nieważności powołania prokuratorów właściwych do ścigania karnego sędziów i prokuratorów od istnienia uzasadnionego interesu prywatnego wyklucza w praktyce, by w celu obrony zasady niezawisłości sędziowskiej mogły taką skargę wnosić stowarzyszenia zawodowe sędziów lub prokuratorów.

 

Art. 2

1. Stowarzyszenie jest dobrowolnym, samorządnym, trwałym zrzeszeniem o celach niezarobkowych.
2. Stowarzyszenie samodzielnie określa swoje cele, programy działania i struktury organizacyjne oraz uchwala akty wewnętrzne dotyczące jego działalności.
3. Stowarzyszenie opiera działalność na pracy społecznej swoich członków. Do prowadzenia swych spraw stowarzyszenie może zatrudniać pracowników, w tym swoich członków.

 

1. Artykuł drugi określa podstawowe zasady ustawowe, które jednak wynikają w oczywisty sposób z Konstytucji i aktów prawa europejskiego i międzynarodowego. Należy uznać, że Prawo o stowarzyszeniach ich nie ustanawia, ale jedynie konkretyzuje.

 

2. Dobrowolność uczestnictwa w stowarzyszeniu skonkretyzowana jest w art. 6 ustawy Prawo o stowarzyszeniach. Należy również dodać, że członkowie stowarzyszenia mają dobrowolność w przyjmowaniu lub odrzucaniu członków i nie ma ustanowionego ustawą prawa do domagania się przyjęcia do stowarzyszenia.

 

3. Stowarzyszenie jest zrzeszenie trwałym, co jednak jest co do zasady cechą każdej osoby prawnej. Nie zmienia to faktu, że może być rozwiązane w każdym czasie. Nie jest również wykluczone powołanie stowarzyszenia, które zajmie się realizacją celu ograniczonego w czasie (np. budowa świetlicy).

 

4. Niezarobkowe muszą być jedynie cele stowarzyszenia, co nie ma nic wspólnego z zasadami działania. W obecnym stanie prawnym może podejmować np. wyłącznie odpłatną działalność pożytku publicznego, z wyłączeniem działalności nieodpłatnej. Nie jest wykluczona również odpłatna działalność statutowa, która nie stanowi działalności gospodarczej ani działalności odpłatnej (np. jednorazowa organizacja wycieczki dla członków, za zwrotem kosztów dla stowarzyszenia).

 

5. Bardzo ważnym przepisem jest ustęp drugi, który określa zasadę autonomii stowarzyszeń. Istnieje domniemanie decydowania stowarzyszenia o sobie i w tym duchu należy wykładać przepisy ustawy oraz innych aktów prawnych. Dopiero wyraźny nakaz lub zakaz ustawodawcy albo potrzeba ochrony interesów osób trzecich może uzasadniać odstąpienie od takiej wykładni.

 

Wykładni dokonują przede wszystkim organy stowarzyszenia, co wynika z jego samodzielności, a tą wykładnią związane są również organy władzy publicznej. Granicą są jednak przepisy prawa powszechnie obowiązującego.

 

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 października 1995 r., I PRN 28/95

Prawo do interpretowania przepisów statutu stowarzyszenia służy przede wszystkim jego władzom i organom, zaś do kompetencji nadzorujących działania stowarzyszenia organów administracji i niezawisłych sądów należy ocena, czy interpretacja przyjęta przez organy stowarzyszenia odpowiada obowiązującemu prawu, czy praktyka stosowania przepisów statutu przez stowarzyszenie nie prowadzi do sytuacji, których prawo zaakceptować nie może.

 

6. Ustęp trzeci od dawna wywołuje spore wątpliwości interpretacyjne i należy postulować jego wykreślenie. Stowarzyszenie nie ma żadnego obowiązku opierania swojej działalności na pracy społecznej członków. Równie dobrze może opierać się np. na organizacji wolontariatu osób trzecich albo na umowach cywilnoprawnych zawieranych z takimi osobami. Czynnikiem wyróżniającym stowarzyszenie są wyłącznie: cel niezarobkowy oraz charakter korporacyjny (członkowski), a nie praca społeczna członków.

 

7. Drugie zdanie ustęp trzeciego zostało zmiecione nowelizacja z 2015 r., co było zmianą pozytywną z uwagi na wyrażane wątpliwości. Uznać należy, że całe jest niepotrzebne i stanowi niepotrzebny relikt, gdyż stowarzyszenia jako osoba prawna może zatrudniać pracowników i zawierać inne, dowolne umowy z zakresu prawa pracy i prawa cywilnego.

 

Art. 3

1. Prawo tworzenia stowarzyszeń przysługuje obywatelom polskim mającym pełną zdolność do czynności prawnych i niepozbawionym praw publicznych.
2. Małoletni w wieku od 16 do 18 lat, którzy mają ograniczoną zdolność do czynności prawnych, mogą należeć do stowarzyszeń i korzystać z czynnego i biernego prawa wyborczego, z tym że w składzie zarządu stowarzyszenia większość muszą stanowić osoby o pełnej zdolności do czynności prawnych.
3. Małoletni poniżej 16 lat mogą, za zgodą przedstawicieli ustawowych, należeć do stowarzyszeń według zasad określonych w ich statutach, bez prawa udziału w głosowaniu na walnych zebraniach członków oraz bez korzystania z czynnego i biernego prawa wyborczego do władz stowarzyszenia. Jeżeli jednak jednostka organizacyjna stowarzyszenia zrzesza wyłącznie małoletnich, mogą oni wybierać i być wybierani do władz tej jednostki.

 

1. Prawo tworzenia stowarzyszeń jest oczywiście błędnym i przestarzałym ujęciem, chodzi o realizację wolności zrzeszania się.

 

2. Należy wyrazić wątpliwość, czy właściwe jest ograniczanie praw osób skazanych na pozbawienie praw publicznych. Wolność zrzeszania się nie należy bowiem do praw publicznych, a jest wolnością jednostki. Należy dodać, że takie osoby mogą np. należeć do związków zawodowych, kół gospodyń wiejskich czy zarządów fundacji. Ograniczenie odgórne i nieposiadające związku z popełnionym przestępstwem zdaje się naruszać standardy europejskie. 

 

3. Do tego kary w postaci zakazu uczestnictwa w stowarzyszeniu nie przewiduje przepis karny (art. 40 Kodeksu karnego), co stawia w wątpliwość czy ograniczenie wolności zrzeszeń ma podstawę ustawową. Przepis art. 3 w części dotyczącej osoby pozbawionej praw publicznych mógł być bowiem derogowany zgodnie z ustawą Przepisy wprowadzające Kodeks karny.

 

Sąd karny zgodnie z art. 39 Kodeksu karnego może orzec m.in.  “zakaz zajmowania określonego stanowiska”, co może obejmować zasiadanie w organach stowarzyszeń (ale już nie samego członkostwa) czy “zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub z opieką nad nimi”, co można rozumieć również. Te środki karne stosowane są jednak niezależnie od formy prawej oraz mają konkretny związek z popełnionym przestępstwem.

 

4. Oczywiście niewłaściwe jest zaś ograniczanie praw osób ubezwłasnowolnionych jako osób o ograniczonej zdolności prawej lub pozbawionych tej zdolności. Możliwe jednak, że instytucja ubezwłasnowolnienia zniknie niebawem z polskiego porządku prawnego.

 

5. Ogólną, wynikającą z Konstytucji zasadą jest to, że każdy ma prawo korzystać z praw i wolności konstytucyjnych. Ograniczenia w stosunku do małoletnich są możliwe, choć powinny wynikać bezpośrednio z ustawy, a także być proporcjonalne.

 

6. Osoby w wieku 16-18 lat mają co do zasady pełne prawa członkowskie. Oznacza to, że mogą głosować na walnych zebraniach oraz być wybierane do organów statutowych. Wszelkie czynności w zakresie stowarzyszenia nie wymagają zgody ani zezwolenia rodziców lub innych opiekunów prawnych.

 

Osoby o pełnej zdolności muszą stanowić większość składu zarządu, czyli nie wystarcza, że stanowią połowę. Minimalny zarząd, w którym osoby uczestniczą osoby w wieku 16-18 lat ma zatem trzy osoby. Nie ma innych ograniczeń dla członków zarządu w wieku 16-18 lat. Mogą sprawować funkcję prezesa zarządu, a także reprezentować stowarzyszenie.

 

7. Ustęp trzeci przewiduje drugą kategorię członkostwa dla małoletnich poniżej 16 roku życia. Mogą posiadać wszystkie prawa, za wyjątkiem głosowania w walnym zebraniu członków oraz biernego i czynnego prawa wyborczego do władz stowarzyszenia. Dotyczy to wszystkich władz, w tym fakultatywnych oraz władz jednostek terenowych. Nie ma jednak przeszkód, by wszelkie inne prawa były realizowane przez członków małoletnich (np. zaskarżania uchwał, o ile przewiduje to statut).

 

8. Przepisy szczególne mogą ograniczyć prawo zrzeszania się danych grup funkcjonariuszy publicznych, ale nie mogą go całkowicie wyłączyć, nawet dla takich grup jak żołnierze.

 

Żołnierzowi zawodowemu nie wolno być członkiem stowarzyszenia o charakterze politycznym. Żołnierz zawodowy pisemnie informuje dowódcę jednostki wojskowej o swojej przynależności do stowarzyszenia. Przynależność żołnierza zawodowego do stowarzyszenia zagranicznego lub międzynarodowego wymaga zezwolenia Ministra Obrony Narodowej. Żołnierze niebędący żołnierzami zawodowymi mogą wstępować do stowarzyszeń i innych organizacji działających poza wojskiem oraz brać udział w działalności stowarzyszeń i innych organizacji, do których należeli w chwili powołania do służby, po pisemnym poinformowaniu dowódcy jednostki wojskowej, w której pełnią służbę.

 

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 2 października 2014 r. 10609/10

Trybunał stwierdza, że wolność stowarzyszania się żołnierzy może być przedmiotem uprawnionych ograniczeń, jednakże bezwzględny zakaz utworzenia związku zawodowego lub przystąpienia do niego stanowi naruszenie samej istoty tej wolności, co jest zakazane przez Konwencję. 

 

9. Policjant jest obowiązany poinformować przełożonego o przynależności do stowarzyszeń krajowych, działających poza służbą. Przynależność do stowarzyszeń zagranicznych albo międzynarodowych wymaga zezwolenia Komendanta Głównego Policji. Policjanta można do tego zwolnić ze służby w przypadku objęcia funkcji z wyboru w stowarzyszeniach. Dotyczy to m.in. zarządów, organów kontroli wewnętrznej czy sądów koleżeńskich.

 

10. Sędzia może być członkiem dowolnego stowarzyszenia. Zgodnie z art. 88a ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych “Sędzia jest obowiązany do złożenia pisemnego oświadczenia o członkostwie w zrzeszeniu, w tym w stowarzyszeniu – ze wskazaniem nazwy i siedziby zrzeszenia, pełnionych funkcji oraz okresu członkostwa”. Trybunał Sprawiedliwości UE Unii Europejskiej orzekł jednak o sprzeczności tego przepisu z prawem UE.

 

Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (wielka izba) z dnia 5 czerwca 2023 r., C‑204/21

Przyjmując i utrzymując w mocy art. 88a ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, w brzmieniu nadanym wspomnianą wcześniej ustawą z dnia 20 grudnia 2019 r., art. 45 § 3 ustawy o Sądzie Najwyższym, w brzmieniu nadanym wspomnianą wcześniej ustawą z dnia 20 grudnia 2019 r. i art. 8 § 2 ustawy – Prawo o ustroju sądów administracyjnych, w brzmieniu nadanym tą samą ustawą z dnia 20 grudnia 2019 r., Rzeczpospolita Polska uchybiła prawu do poszanowania życia prywatnego i prawu do ochrony danych osobowych zagwarantowanym w art. 7 i art. 8 ust. 1 karty praw podstawowych oraz w art. 6 ust. 1 akapit pierwszy lit. c) i e), art. 6 ust. 3 i art. 9 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólnego rozporządzenia o ochronie danych).

 

Sędziowie muszą mieć prawo do zrzeszania się w stowarzyszeniach sędziowskich, nawet jeśli ograniczy się im inne prawa.

 

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 7 listopada 2024 r., 20592/21 (Bakradze przeciwko Gruzji)

(…) nie tylko cieszą się wolnością wypowiedzi, ale mogą również tworzyć lub wstępować do stowarzyszeń sędziów lub uczestniczyć w innych organizacjach reprezentujących interesy sędziów. Jednocześnie sędziowie muszą stosować rozwagę i powściągliwość, gdy chodzi o korzystanie z wolności wypowiedzi w sytuacjach, w których autorytet i bezstronność sądownictwa mogą zostać zakwestionowane.

 

11. Przepisy nie przewidują żadnych ograniczeń, gdy chodzi o urzędników służby cywilnej i pracowników samorządowych. Nie ma też obowiązku informowania pracodawcy o członkostwie.

 

Trybunał nie dopuszcza takich ograniczeń w stosunku do urzędników samorządowych. 

 

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 12 listopada 2008 r., 34503/97

Trybunał uważa, że urzędnicy miejscy, którzy nie są zaangażowani w administrację państwową jako taką, z zasady nie mogą być traktowani jako „członkowie administracji państwowej” oraz, w związku z powyższym, ich prawo do organizowania się i zakładania związków zawodowych nie może być ograniczone. 

 

Art. 4

1. Cudzoziemcy mający miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej mogą zrzeszać się w stowarzyszeniach, zgodnie z przepisami obowiązującymi obywateli polskich.
2. Cudzoziemcy niemający miejsca zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej mogą wstępować do stowarzyszeń, których statuty przewidują taką możliwość.

 

1. Artykuł 4 różnicuje status cudzoziemców zależnie od miejsca zamieszkania, co wydaje się naruszać Europejską Konwencję Praw Człowieka i Kartę Praw Podstawowych Unii Europejskiej, a w zakresie obywateli Unii Europejskiej – art. 18 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, ustanawiający zasadę niedyskryminacji z uwagi na obywatelstwo.

 

2. Wykładnia budzi uzasadnione wątpliwości, gdyż jak wskazuje E.Hadrowicz, “polski system prawny nie definiuje takiego pojęcia” jak miejsce zamieszkania.

 

Art. 5

1. Stowarzyszenia międzynarodowe mogą być tworzone na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej według zasad określonych w ustawie.
2. Stowarzyszenia mogą należeć do organizacji międzynarodowych na warunkach określonych w ich statutach, jeżeli nie narusza to zobowiązań wynikających z umów międzynarodowych, których Rzeczpospolita Polska jest stroną.

 

1. Ustawa nie definiuje “stowarzyszenia międzynarodowego”. Ustawa nie przyznaje jednak takim organizacjom żadnych praw ani nie ma różnicy w rejestracji, dlatego przepis ten nie ma praktycznego znaczenia. Oczywistą sprawą jest, że w stowarzyszeniach polskich mogą uczestniczyć zagraniczne osoby fizyczne i prawne.

 

2. Organizacje międzynarodowe, o których mowa w ustępie drugim, oznaczają nie organizacje międzynarodowe prawa publicznego (takie jak Organizacja Narodów Zjednoczonych), ale międzynarodowe organizacje pozarządowe. Stowarzyszenie jako osoba prawna w oczywisty sposób może należeć do związków stowarzyszeń zarejestrowanych w innych państwach i nie wymaga to szczególnego przepisu. Analogiczne, członkami polskich związków stowarzyszeń mogą być osoby prawne zagraniczne, nawet jako wyłączni członkowie.

 

3. Ustęp drugi nie przystaje do obecnego systemu źródeł prawa. Umowa międzynarodowa jako źródło prawa powszechnie obowiązującego może ograniczać prawo do zrzeszania się na takich samych zasadach jak ustawa. Władze publiczne mogą angażować zwyczajne środki nadzoru w razie naruszania tych przepisów.

 

Trybunał podkreśla, że stowarzyszenia mogą być częścią struktur o charakterze międzynarodowym i nie może to być powodem ograniczenia ich wolności.

 

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 5 października 2006 r. 72881/01

Po drugie, nie wydaje się, aby obecność siedziby Armii Zbawienia za granicą uniemożliwiała rejestrację wnioskodawcy jako rosyjskiej organizacji religijnej. Artykuł 11 § 6 ustawy o religiach dotyczył właśnie sytuacji, w której rosyjska organizacja religijna była podporządkowana centralnemu organowi zarządzającemu znajdującemu się za granicą. (…) Wynika z tego, że argumenty odnoszące się do rzekomego „obcego pochodzenia” wnioskodawcy nie były ani „istotne i wystarczające”, aby odmówić jego ponownej rejestracji, ani „przepisane przez prawo”.

 

Art. 6

1. Tworzenie stowarzyszeń przyjmujących zasadę bezwzględnego posłuszeństwa ich członków wobec władz stowarzyszenia jest zakazane.
2. Nikogo nie wolno zmuszać do udziału w stowarzyszeniu lub ograniczać jego prawa do wystąpienia ze stowarzyszenia. Nikt nie może ponosić ujemnych następstw z powodu przynależności do stowarzyszenia albo pozostawania poza nim.

 

1. Artykuł 6 jest konkretyzacją zasady dobrowolności przynależności do stowarzyszeń, która wynika bezpośrednio z wolności zrzeszania się.

 

2. Zakazane w stowarzyszeniach jedynie przyjmowanie zasady bezwzględnego posłuszeństwa. Dobrowolność nie wyklucza stosowania zasad organizacyjnych, uchwalania przez organy stowarzyszenia zasad postępowania oraz rozliczania członków z ich przestrzegania, a także nakładania kar w tym pieniężnych przez organy statutowe. Kary takie zresztą mogą być dochodzone w postępowaniu cywilnym, gdyż powszechnie przyjmuje się, że statut jest umową między członkami stowarzyszenia.

 

3. Ustęp drugi zdanie pierwsze wyraża absolutne i niepodlegające ograniczeniu statutowemu prawo do wystąpienia ze stowarzyszenia. Jedyną regulacją, która jest dopuszczalna, jest uregulowanie w ramach statutowych przepisów o sposobie nabywania i utraty członkostwa to określenie formy wystąpienia (np. pisemnej, dokumentowej, pocztą elektroniczną), gdyż nie wydaje się to ograniczać prawa do wystąpienia.

 

Nie będzie jednak zgodne z ustawą już określenie terminu albo konieczności osobistego stawiennictwa na walnym zebraniu członków. Zgodnie z § 39 ust. 2 niemieckiego kodeksu cywilnego “Statut może przewidywać, że rezygnacja jest dopuszczalna dopiero na koniec roku obrotowego lub dopiero po upływie okresu wypowiedzenia; okres wypowiedzenia może wynosić maksymalnie dwa lata”. Takiego przepisu nie ma w polskiej ustawie, więc ograniczenie nie jest dopuszczalne.

 

Nie można także ustanawiać jakichkolwiek innych warunków, w tym np. zgody jakiegokolwiek organu czy opłaty zaległych składek itd.

 

4. Zakaz ponoszenia ujemnych następstw z powodu przynależności do stowarzyszenia albo pozostawania poza nim stanowi konkretyzację konstytucyjnej zasady niedyskryminacji

 

Oczywiste jednak jest, że stowarzyszenie jako podmiot autonomiczny ma prawo np. ograniczać swoje świadczenia wyłącznie do członków i nie należy to do ujemnych następstw.

 

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 27 lutego 2007 r., 11002/05 (Associated Society of Locomotive Engineers & Firemen (ASLEF) przeciwko Wielkiej Brytanii)

Artykułu 11 nie można interpretować jako nakładającego na stowarzyszenia lub organizacje obowiązku przyjmowania każdego, kto pragnie do nich przystąpić. Stowarzyszenia tworzą ludzie, którzy wyznając określone wartości lub ideały zamierzają realizować wspólne cele, i gdyby nie mieli oni kontroli nad tym, kto jest członkiem, to naruszałoby skuteczność wolności zrzeszania się. Przykładowo nie budzi kontrowersji fakt, że organizacje religijne i partie polityczne mogą regulować swoje członkostwo w te sposób, aby obejmowały jedynie osoby podzielające ich przekonania i ideały.

 

Swobodne decydowanie o członkostwie należy do autonomii stowarzyszeń.

 

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 4 kwietnia 2017 r., 38458/15 (Lovrić przeciwko Chorwacji)

Trybunału przyjmuje, że ograniczenia prawa wnioskodawcy do dostępu do sądu służyły realizacji uzasadnionego celu określonego przez Rząd, a mianowicie poszanowaniu autonomii stowarzyszeń. W związku z tym Sąd dodatkowo powtarza, że ​​autonomia organizacyjna stowarzyszeń stanowi ważny aspekt ich wolności zrzeszania się chronionej przez Artykuł 11 Konwencji.

 

6. Kontrowersje budzi fakt, czy osoba zainteresowana faktem może skutecznie domagać się przyjęcia zgodnie z postanowieniem statutu, mimo bezczynności organu stowarzyszenia. Naszym zdaniem stosowanie przepisów prawa cywilnego, w tym o ofercie lub o przyrzeczeniu publicznym, nie wchodzi w grę. Naruszenie statutu w tym zakresie może rodzić skutki wewnętrzne albo, gdy jest rażące, również prowadzić do zastosowania środków nadzoru.

 

Zakaz obowiązkowego członkostwa w stowarzyszeniach wynika również z Konwencji.

 

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 27 lutego 2007 r., 11002/05 (Chassagnou i in. vs Francja).

Wbrew twierdzeniom Rządu, Trybunał zauważa, że ​​w niniejszej sprawie wnioskodawcy nie mają żadnej rozsądnej szansy na rezygnację z członkostwa. Fakt, że ich nieruchomości są włączone do terenów łowieckich ACCA i że nie posiadają wystarczająco dużego obszaru ziemi, aby wnieść sprzeciw, jest wystarczający, aby uczynić ich członkostwo obowiązkowym.

 

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 13 sierpnia 1981 r., 7601/76 i 7806/77 (Young, James i Webster przeciwko Wielkiej Brytanii)

Osoba nie korzysta z prawa do wolności zrzeszania się, jeżeli w rzeczywistości swoboda działania lub wyboru, która jej pozostaje, nie istnieje lub jest tak ograniczona, że ​​nie ma żadnej praktycznej wartości

 

Komentowany przepis zabrania też stosowania środków nacisku w celu, co jest zgodne z orzecznictwem.

 

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 5 maja 2022 r., 31163/13  (Włachow przeciwko Chorwacji)

Co więcej, wywieranie nacisków na osobę w celu zmuszenia jej do przyłączenia się do osób, które nie podzielają jej poglądów, lub do zrzeszania się z takimi osobami, naruszałoby samą istotę artykułu 11.

 

Prawo do swobodnego wyboru ma też źródło w wolności posiadania poglądów.

 

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 11 stycznia 2006 r., 52562/99 and i 52620/99 (Sørensen i Rasmussen przeciwko Danii)

Ponadto w tym kontekście należy również wziąć pod uwagę fakt, że ochrona poglądów osobistych zagwarantowana w artykułach 9 i 10 Konwencji stanowi jeden z celów wolności zrzeszania się, a taką ochronę można skutecznie zapewnić jedynie poprzez gwarancję zarówno pozytywnej, jak i negatywnej wolności zrzeszania się.

 

Według Trybunału, zakazane jest też nakładanie opłat członkowskich dla stowarzyszeń, których obowiązany nie jest członkiem.

 

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 27 kwietnia 2010 r., 20161/06 (Vörður Ólafsson przeciwko Islandii)

Chociaż opłatę przemysłową można w tym względzie uważać za podatek o charakterze specjalnym, jest to podatek szczególny, pobierany od ograniczonej grupy osób i wypłacany stowarzyszeniu prawa prywatnego, które z niego korzysta, bez znaczącego udziału lub kontroli ze strony władz publicznych.

 

Nie można też uczynić stowarzyszenia przymusowym przez poddanie go reżimowi prawa publicznego.

 

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 29 kwietnia 1999, 25088/94, 28331/95 i 28443/95 (Chassagnou i inni przeciwko Francji)

Gdyby Umawiające się Państwa mogły według własnego uznania, klasyfikując stowarzyszenie jako „publiczne” lub „quasi-administracyjne”, usunąć je z zakresu artykułu 11 [Europejskiej Konwencji Praw Człowieka], dałoby im to taką swobodę, że mogłoby to prowadzić do rezultatów niezgodnych z przedmiotem i celem Konwencji, którym jest ochrona praw, które nie są teoretyczne lub iluzoryczne, ale praktyczne i skuteczne.

 

Art. 7

1.Przepisom ustawy nie podlegają:

1) organizacje społeczne działające na podstawie odrębnych ustaw lub umów międzynarodowych, których Rzeczpospolita Polska jest stroną;

2) kościoły i inne związki wyznaniowe oraz ich osoby prawne;

3) organizacje religijne, których sytuacja prawna jest uregulowana ustawami o stosunku państwa do kościołów i innych związków wyznaniowych, działające w obrębie tych kościołów i związków;

4) komitety wyborcze utworzone w związku z wyborami do Sejmu, do Senatu, wyborem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, wyborami do Parlamentu Europejskiego lub wyborami do organów samorządu terytorialnego;

5) partie polityczne.

2. Do organizacji, o których mowa w ust. 1 pkt 1 i 3, w sprawach nieuregulowanych odrębnie stosuje się przepisy ustawy.

 

1. Przepis ust. 1 pkt 2, 4 i 5 stanowi również relikt dawnych czasów. Aktualnie oczywiste jest, że przepisów o jednych formach prawnych osób prawnych nie stosuje się przepisów o innych osobach prawnych. Komitety wyborcze nie stanowią w ogóle osób prawnych ani zrzeszeń objętych konstytucyjną (lub konwencyjną) wolnością zrzeszeń, ale są elementem realizacji prawa obywateli do udziału w wyborach.

 

2. Nie ma większego praktycznego znaczenia również ustęp drugi. Przepisy ustanawiające poszczególne formy prawne zazwyczaj przewidują autonomiczną regulację (np. izby gospodarcze, koła gospodyń wiejskich, związki zawodowe, partie polityczne) albo odwołują się bezpośrednio do Prawa o stowarzyszeniach (np. kluby sportowe czy lokalne i regionalne organizacje turystyczne, które stanowią stowarzyszenia). To samo dotyczy organizacji społecznych działających na podstawie ustaw o stosunku państwa do kościołów i związków wyznaniowych.

 

Wydaje się, że w praktyce taką organizacją może być Polski Czerwony Krzyż, działający na podstawie ustawy z dnia 16 listopada 1964 r. o Polskim Czerwonym Krzyżu. Ustawa ta nie została dopasowana do aktualnego stanu prawnego i przewiduje szczątkowe jedynie regulacje, które mogą być uzupełniane przez przepisy ustawy – Prawo o stowarzyszeniach.

 

Art. 8

1. Stowarzyszenie podlega obowiązkowi wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego, o ile przepis ustawy nie stanowi inaczej.
2. Nadzór nad działalnością stowarzyszeń należy do:

1) wojewody właściwego ze względu na siedzibę stowarzyszenia – w zakresie nadzoru nad działalnością stowarzyszeń jednostek samorządu terytorialnego,

2) starosty właściwego ze względu na siedzibę stowarzyszenia – w zakresie nadzoru nad innymi niż wymienione w pkt 1 stowarzyszeniami

– zwanych dalej,,organami nadzorującymi”.

6. Przepisy ustawy nie naruszają uprawnień prokuratora wynikających z innych ustaw.

 

1. Zasadą jest rejestracja stowarzyszeń w Krajowym Rejestrze Sądowym. Wyjątki znajdują się w innych ustawach, np. ustawa o sporcie przewiduje rejestrację klubów sportowych nieprowadzących działalności gospodarczej i uczniowskich klubów sportowych.

 

Państwa europejskie mogą ustanawiać reguły dotyczące rejestracji, o ile są rozsądne i proporcjonalne.

 

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 28 listopada 2023 r., 10299/15 (Maria Alechina i inni przeciwko Rosji)

Państwa mają prawo – z zastrzeżeniem zasady proporcjonalności – wymagać od organizacji ubiegających się o oficjalną rejestrację przestrzegania rozsądnych formalności prawnych

 

2. Ustęp piąty ustanawia właściwość organów nadzoru względem stowarzyszeń. Jako stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego należy uznać wyłącznie stowarzyszenia, działające na podstawie ustaw szczegółowych, a nie stowarzyszenia, w których członkami są te jednostki i inne podmioty.

 

3. Stowarzyszenia mają dowolność w przenoszeniu swojej siedziby, co automatycznie powoduje zmianę właściwości organu nadzoru. Ustawa nie reguluje skutków przeniesienia w zakresie czynności nadzorczych pozostających w toku, jednakże należałoby uznać ważność już dokonanych czynności oraz konieczność przekazania akt do nowego organu nadzorującego. Nie stosuje się w tym przedmiocie kodeksu postępowania administracyjnego, gdyż nie dochodzi do wydawania decyzji administracyjnych, postanowień ani zaświadczeń.

 

4. Ogólnym organem nadzoru jest starosta, czyli przewodniczący zarządu powiatu. Zadania te wykonywane są jako zadania własne powiatu, zatem jako zadania samorządowe. Starostą jest również prezydent miasta na prawach powiatu.

Zgodnie z ustawą o samorządzie powiatowym przekazać swoje zadania związkowi powiatów lub innemu powiatowi w drodze porozumienia. Stosuje się również do wydawania decyzji, zatem tym bardziej do wykonywania nadzoru nad stowarzyszeniami jako innej władczej formie działania administracji. Właściwym organem na mocy porozumienia jest zarząd związku powiatów lub starosta innego powiatu.

 

5. Należy zauważyć, że ustawy mogą przewidywać inne organy nadzoru, np. organem nadzoru wobec lokalnych i regionalnych organizacji turystycznych jest minister właściwy ds. turystyki. W tym zakresie wyłączona jest właściwość starosty. Czym innym jest jednak nadzór Przewodniczącego Komitetu ds. Pożytku Publicznego nad organizacjami pożytku publicznego, który jest niezależny od nadzoru nad stowarzyszeniami.

 

6. Ustęp szósty również jest reliktem i nie przystaje do obecnego stanu prawnego. Co do zasady prawo nadzoru jednego organu nie przekreśla prawa nadzoru innych organów. Prokurator ma także przyznane wyraźnie ustawą uprawnienia w zakresie nadzorczym, tj. składania wniosków do sądu obok organu nadzorującego (art. 29).

 

Rozdział 2. Tworzenie stowarzyszeń.

Art. 9 Osoby w liczbie co najmniej siedmiu, zamierzające założyć stowarzyszenie, uchwalają statut stowarzyszenia oraz wybierają komitet założycielski albo władze stowarzyszenia.

 

1. Aktualna liczba osób, które zamierzają założyć stowarzyszenie, wynosi siedem. Zmiana ustawy w 2015 r. znacznie zmniejszyła, z poprzednich 15 osób. Zbyt duża liczba osób była faktycznym ograniczeniem prawa do zrzeszania się i utrudniała mniejszym grupom zrzeszanie się.

Są również postulaty, by zmniejszyć tę liczbę do trzech. Z tym postulatem należy się zgodzić, gdyż ustawodawcy  powinno zależeć na maksymalnym ułatwieniu działalności. Dla porównania fundacja jako konkurencyjna w praktyce forma prawna organizacji pozarządowych angażować może jedynie jedną osobę.

 

2. W toku rejestracji zdarza się, że założyciele są wzywani przez sąd rejestrowy do uzupełnienia braków np. zmiany statutu. Założyciele nie są organem stowarzyszenia ani nie jest walnym zebraniem członków, dlatego konieczne jest działanie wszystkich założycieli, gdyż założyciele mogą działać jedynie łącznie.

 

W przepisie nie jest określone, że założyciele muszą zorganizować zebranie. Uchwalenie statutu może nastąpić również za pomocą środków komunikacji elektronicznej. Jest to zgodne zarówno z ogólną zasadą samorządności stowarzyszeń, jak i z art. 60 Kodeksu cywilnego, który ustanawia ogólną dowolność formy dla oświadczeń woli. W aktualnym stanie prawnym własnoręcznym podpisem są również podpisy elektroniczne, w tym w pewnym zakresie (obejmującym postępowanie rejestrowe) – podpisy zaufane.

 

3. Od 2015 r. nie jest obowiązkiem wybieranie komitetu założycielskiego. Instytucja ta jest od tego czasu zupełnie zbędna i postulujemy jej usunięcie. Komitet ten nie ma zresztą uprawnienia, by dokonywać zmiany statutu po uwagach sądu rejestrowego, gdyż uprawnienie to należy jedynie do wszystkich założycieli. Dane komitetu założycielskiego są bezterminowo udostępniane w Krajowym Rejestrze Sądowym, co budzi wątpliwości pod względem ochrony danych osobowych.

 

Art. 10

1. Statut stowarzyszenia określa w szczególności:

1) nazwę stowarzyszenia, odróżniającą je od innych stowarzyszeń, organizacji i instytucji;

2) teren działania i siedzibę stowarzyszenia;

3) cele i sposoby ich realizacji;

4) sposób nabywania i utraty członkostwa, przyczyny utraty członkostwa oraz prawa i obowiązki członków;

5) władze stowarzyszenia, tryb dokonywania ich wyboru, uzupełniania składu oraz ich kompetencje;

5a) możliwość otrzymywania przez członków zarządu wynagrodzenia za czynności wykonywane w związku z pełnioną funkcją;

6) sposób reprezentowania stowarzyszenia, w szczególności sposób zaciągania zobowiązań majątkowych, a także warunki ważności uchwał władz stowarzyszenia;

7) sposób uzyskiwania środków finansowych oraz ustanawiania składek członkowskich;

8) zasady dokonywania zmian statutu;

9) sposób rozwiązania się stowarzyszenia.

1a. Jeżeli członkowie władzy stowarzyszenia wyrazili na to zgodę w formie dokumentowej, głosowanie poza posiedzeniami władz stowarzyszenia może odbywać się z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej.

1b. Możliwość udziału w posiedzeniu władz stowarzyszenia przy wykorzystaniu środków komunikacji elektronicznej jest wskazana w zawiadomieniu o tym zebraniu, zawierającym dokładny opis sposobu uczestnictwa i wykonywania prawa głosu.

1c. Wykorzystanie środków komunikacji elektronicznej w głosowaniach na posiedzeniach władzy stowarzyszenia odbywa się przy zapewnieniu co najmniej:

1) transmisji obrad posiedzenia w czasie rzeczywistym;

2) dwustronnej komunikacji w czasie rzeczywistym, w ramach której członek władzy stowarzyszenia może wypowiadać się w toku obrad;

3) wykonywania osobiście lub przez pełnomocnika prawa głosu przed lub w toku posiedzenia.

1d. Wykorzystanie środków komunikacji elektronicznej w głosowaniach na oraz poza posiedzeniami władz stowarzyszenia może podlegać odmiennym uregulowaniom w tym ograniczeniom w statucie stowarzyszenia. Statut stowarzyszenia może też wprost wyłączyć możliwość stosowania powyższych przepisów w stowarzyszeniu.

1e. Rozwiązania, o których mowa w ust. 1a-1d, stosuje się w przypadku wprowadzenia stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii, o których mowa w ustawie z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz.U. z 2020 r. poz. 1845).

1f. Jeżeli kadencja władz stowarzyszenia, o których mowa w ust. 1 pkt 5, upływa w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii, o których mowa w ustawie z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, lub do 30 dni po odwołaniu danego stanu, podlega ona przedłużeniu do czasu wyboru władz stowarzyszenia na nową kadencję, jednak nie dłużej niż do 60 dni od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii.

2. Ogólnokrajowe stowarzyszenia zrzeszające osoby wykonujące określony zawód lub zawody pokrewne, podejmujące zadania w zakresie rozpowszechniania wiedzy specjalistycznej i podnoszenia poziomu zawodowego w ramach wewnętrznego systemu potwierdzania kwalifikacji i umiejętności – określają w statucie te zadania oraz zakres i sposób ich realizacji.
3. Osoba prawna może być jedynie wspierającym członkiem stowarzyszenia.

 

1. Statut jest fundamentalnym dokumentem, określającym zasady działania stowarzyszenia i to w sposób wyłączny. Przepis art. 10 określa wymagane postanowienia statutu, nie wyklucza jednak zamieszczania innych, w zasadzie dowolnych regulacji (w tym również o charakterze ideowym).

 

2. Nazwa stowarzyszenia odróżniać ma je od innych stowarzyszeń, organizacji i instytucji. Nie jest jednak wykluczone podobieństwo nazw, zwłaszcza jeśli są to nazwy pospolite. W praktyce mogą mieć również taką samą nazwę, odróżniając się tylko przez nazwę siedziby.

 

Sąd może odmówić rejestracji nazwy naruszającej prawo, w tym dobra osobiste innych osób.

 

Decyzja w kwestii dopuszczalności Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 31 sierpnia 1999 r., 32367/96 (APEH Üldözötteinek Szövetsége i in. przeciwko Węgrom)

Proponowaną nazwę można uznać za zniesławiającą. Zdaniem Trybunału żądanie, aby wnioskodawcy zmienili proponowaną nazwę, nie wydaje się zatem nieproporcjonalne. Ingerencja była zatem uzasadniona na mocy artykułu 11 § 2 [EKPCz]

 

W innych wypadkach nazwa może być swobodnie wybrana, nawet jeśli nie odpowiada wyobrażeniom sądu rejestrowego o rzeczywistości.

 

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 14 marca 2024 r., 26821/17 (Stowarzyszenie Osób Narodowości Śląskiej w likwidacji przeciwko Polsce)

Trybunał uważa, że ​​organy krajowe nie wykazały, że nazwa stowarzyszenia skarżącego i brzmienie dwóch postanowień jego statutu, które odnosiły się do „narodowości śląskiej”, mogą stanowić zagrożenie dla porządku publicznego.

 

3. Siedziba oznacza jedynie statutowo określoną miejscowość (miasto, wieś, kolonia, itd.). Nie może być jednak ani część wsi lub miasta ani jednostka pomocnicza (dzielnica, osiedle), o ile nie stanowi odrębnej miejscowości.

 

W siedzibie nie musi znajdować się ani miejsce zamieszkania członków ani biuro ani administracja centralna. Siedziba musi znajdować się na terenie Polski. 

 

Siedziby nie należy mylić z adresem, który wpisywany jest do Krajowego Rejestru Sądowego, ale nie do statutu. Zmiana adresu w ramach jednej miejscowości nie wymaga zmiany statutu (nawet jeśli pociąga za sobą zmianę dzielnicy albo właściwości urzędu skarbowego).

 

4. Przepis o terenie działania jest przepisem przestarzałym, co do zasady stowarzyszenie może działać w dowolnym miejscu na świecie, nawet w przypadku odmiennej regulacji statutowej.

 

5. Cele są istotnym przepisem, który ma znaczenie np. przy ocenie przez członków działalności zarządu albo w procedurze administracyjnej. Cel określa także zakres działalności statutowej zwolnionej z podatku dochodowego od osób prawnych. Warto jednak podkreślić, że w obrocie cywilnoprawnym stowarzyszenie może działać w dowolnym zakresie i cele nie ograniczają jej działań wobec osób trzecich.

 

Celem może być m.in. wspieranie różnorodnych mniejszości.

 

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 10 lipca 2019 r., 57/1997/841/1047 (Sidiropoulos i in. p. Grecji)

Integralność terytorialna, bezpieczeństwo narodowe i porządek publiczny nie są zagrożone przez działalność stowarzyszenia, którego celem jest promowanie kultury regionu, nawet zakładając, że jego celem jest również częściowo promowanie kultury mniejszości; istnienie mniejszości i różnych kultur w kraju jest faktem historycznym, który „demokratyczne społeczeństwo” musi tolerować, a nawet chronić i wspierać zgodnie z zasadami prawa międzynarodowego.

 

Cele stowarzyszenia mogą też wyraźnie polityczne, zwłaszcza że polskie przepisy wyborcze umożliwiają stowarzyszeniom zgłaszanie kandydatów np. w wyborach do samorządu terytorialnego.

 

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 21 czerwca 2007 r., 57045/00 (Żeczew przeciwko Bułgarii)

Nie ma zatem „pilnej potrzeby społecznej”, aby wymagać od każdego stowarzyszenia uznanego przez sądy za realizujące cele „polityczne” rejestracji jako partii politycznej, zwłaszcza w świetle faktu, że, jak zauważono powyżej, dokładne znaczenie tego terminu w prawie bułgarskim wydaje się być dość niejasne.

 

Stowarzyszenie może również służyć celom religijnym, niezależnie od istnienia kościołów i związków wyznaniowych.

 

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 8 kwietnia 2014 r., 70945/11 i inne sygnatury (Magyar Keresztény Mennonita Egyház and Others)

Rzeczywiście, stowarzyszenia religijne nie są jedynie instrumentami do realizacji indywidualnych celów religijnych. W głęboki sposób zapewniają kontekst dla rozwoju indywidualnego samostanowienia i służą pluralizmowi w społeczeństwie.

 

Dla potrzeb nadzoru realne cele działania organizacji i ich zgodność z prawem mogą być jednak wyznaczane na podstawie faktycznych działań.

 

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 8 października 2020, 77400/14 (Ayoub i inni przeciwko Francji)

(…) cele stowarzyszenia nie muszą być określone wyłącznie na podstawie formalnej treści jego statutu, należy pod uwagę jego rzeczywiste cele i działania (…)

 

Katalog celów nie może być jednak otwarty.

 

Postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie – XXIII Wydział Gospodarczy Odwoławczy z dnia 21 listopada 2017 r. XXIII Ga 1676/17 

Zdaniem Sądu Okręgowego zapis § 7 pkt 10 statutu wskazujący cel stowarzyszenia jako inna działalność określona w statucie, jest na tyle ogólny, iż uniemożliwia nie budzące wątpliwości zbadanie zgodności wskazanych w statucie celów z przepisami prawa.

 

6. Przepis dotyczący sposobów realizacji jest przestarzały. Stowarzyszenie jako osoba prawna może posługiwać się dowolnymi sposobami zgodnymi z prawem i nie ogranicza jej w tym również przepis statutu.

 

7. Statut ma określać sposób nabywania i utraty członkostwa, przyczyny utraty członkostwa oraz prawa i obowiązki członków.

 

Możliwe jest tworzenie różnych kategorii członkostwa  (honorowych, sympatyków, kandydatów, itd.), o zróżnicowanych uprawnieniach i obowiązkach. Na tę możliwość wskazuje sam ustawodawca, ustanawiając możliwość stworzenia kategorii członkostwa wspierającego, a także wieloletnia praktyka. Równość członków jest zasadą w danej kategorii członków (przez co np. członkowie wspierający czy sympatycy nie muszą mieć prawa głosów w organach stowarzyszenia). 

 

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 2 października 2014 r, 10609/10

Trybunał uważa, że wydane skarżącemu polecenie wystąpienia ze stowarzyszenia powinno być rozpatrzone jako ingerencja pozwanego państwa w wykonywanie praw zagwarantowanych przez art. 11 Konwencji. Rząd zresztą tego nie zakwestionował.

 

Zgodnie z art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego, członek ma prawo do zaskarżenia uchwał, które naruszają jego interes prawny. Taką uchwałą jest z pewnością uchwała o wykluczeniu. Należy jednak rozważyć również uchwały ws. zawieszenia członkostwa lub inne, których efektem jest pozbawienie praw członkowskich, choćby tymczasowe. Nie dotyczy to jednak uchwały o odwołaniu z organów stowarzyszenia, co jednakże nie pozbawia ochrony wynikającej z ewentualnego naruszenia dóbr osobistych w razie nieprawdziwości zarzutów wyrażonych w uchwale . Przedmiotem postępowania nie będzie wtedy jednak ważność uchwały.

 

Prawo członka do zaskarżenia uchwały jego dotyczącej wynika również z orzecznictwa ETPCz. Warto jednak zauważyć, że akceptuje ograniczenie zakresu kontroli sądowej, jednakże w każdym wypadku nie może być sprzeczne ze statutem albo arbitralne.

 

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 4 kwietnia 2017 r., 38458/15 (Lovrić przeciwko Chorwacji)

Jednakże, jak sugeruje art. 11 ust. 2 Konwencji, wolność zrzeszania się, a w konsekwencji autonomia organizacyjna stowarzyszeń, nie ma charakteru absolutnego. Oznacza to, że nie można całkowicie wykluczyć ingerencji państwa w wewnętrzne sprawy stowarzyszeń. W szczególności stowarzyszenie musi spełniać pewne minimalne standardy w zakresie wykluczenia członka. Jak już wspomniano powyżej, wykluczenie ze stowarzyszenia może stanowić naruszenie wolności zrzeszania się danego członka (na przykład, jeśli narusza jego statut lub jest arbitralne). Trybunał przyznaje, że w takich przypadkach zakres kontroli sądowej może zostać ograniczony, nawet w znacznym stopniu, w celu poszanowania autonomii organizacyjnej stowarzyszeń.

 

Naszym zdaniem możliwe jest również stwierdzenie o tym, że nie można nabyć członkostwa lub utracić go z żadnego powodu. Przepis bowiem wskazuje niezbędne zapisy statutu, ale nie może rozstrzygać o kierunku regulacji statutowej. Nie ma tu bowiem wyraźnego ograniczenia ustawowego.

 

Informacje o członkostwie w stowarzyszeniach stanowią dane osobowe.

 

Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 5 czerwca 2023 r., C‑204/21

Informacje te dotyczą bowiem, po pierwsze, członkostwa danego sędziego w zrzeszeniu, ze wskazaniem nazwy i siedziby zrzeszenia, pełnionych funkcji oraz okresu członkostwa (…) Otóż w niniejszej sprawie należy stwierdzić, że z jednej strony informacje, które zostały objęte obowiązkiem złożenia oświadczenia i udostępnienia w postaci elektronicznej jest obowiązkowe, dotyczą zidentyfikowanych lub możliwych do zidentyfikowania osób fizycznych i w związku z tym wchodzą w zakres pojęcia „danych osobowych” w rozumieniu art. 4 pkt 1 RODO. Informacje te odnoszą się bowiem do osób wskazanych z imienia i nazwiska i dotyczą ich członkostwa w zrzeszeniach, działalności w fundacjach nieprowadzących działalności gospodarczej i członkostwa w partiach politycznych oraz funkcji, jakie te osoby w nich pełnią lub pełniły.

 

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 6 listopada 2012 r. 47335/06 (Redfearn przeciwko Wielkiej Brytanii)

Ograniczenie członkostwa może wynikać również z ustaw szczegółowych, np. dotyczących statusu funkcjonariuszy publicznych.

(…) w pewnych okolicznościach pracodawca może zgodnie z prawem nakładać ograniczenia na wolność zrzeszania się pracowników, jeżeli uzna to za konieczne w społeczeństwie demokratycznym, na przykład w celu ochrony praw innych osób lub zachowania neutralności politycznej urzędników państwowych

 

9. Statut powinien określać władze stowarzyszenia, tryb dokonywania ich wyboru, uzupełniania składu oraz ich kompetencje. Oprócz władz obligatoryjnych, którymi są zarząd i organ kontroli wewnętrznej, można tworzyć różnego rodzaju rady, komisje, komitety, zespoły, itd.

 

Kompetencja w zakresie zatwierdzania sprawozdań finansowych i merytorycznych może należeć do dowolnego organu stowarzyszenia, w tym zarządu.

 

10. Statut musi określać możliwość otrzymywania przez członków zarządu wynagrodzenia za czynności wykonywane w związku z pełnioną funkcją. Przepis ten przewiduje obowiązek wprowadzenia odnośnego przepisu do statutu, nawet w przypadku gdy stowarzyszenie nigdy nie planowało takiej możliwości.

 

11. Kluczowy w obrocie prawnym jest przepis dotyczący reprezentowania stowarzyszenia, w szczególności sposób zaciągania zobowiązań majątkowych. 

Reprezentacja może być jednoosobowa lub wieloosobowa. Można również przyznać tylko niektórym członkom zarządu, w tym niektórym jednoosobowo. Możliwe jest również rozgraniczenie poszczególnych kategorii spraw (np. majątkowe i niemajątkowe albo majątkowych według kwoty).

 

12. Statut powinien określać warunki ważności uchwał władz stowarzyszenia, czyli przede wszystkim kworum i większość. Nie istnieje bowiem żadna ogólna reguła w tym zakresie (w tym podejmowania większością głosów). Możliwe jest też nieustanawianie żadnego kworum, a nawet podejmowanie decyzji przez jednego członka danego organu na podstawie delegacji.

 

13. Określenie sposobu uzyskiwania środków finansowych nie ma żadnego praktycznego znaczenia, gdyż stowarzyszenie może uzyskiwać środki finansowe z dowolnych źródeł.

 

14. Statut powinien określić zasady ustanawiania składek członkowskich, co oznacza wyłącznie obowiązek określenia właściwego organu. Warto podkreślić w tym miejscu, że ustanowienie składek nie stanowi obowiązku, gdyż inaczej zbędne byłoby stwierdzenie o “zasadach ustanawiania”. Do tego wszystkie przepisy ustawy należy interpretować zgodnie z zasadą wolności zrzeszeń i samodzielności.

 

15. Statut musi określać zasady dokonywania zmian statutu – tj. co najmniej właściwy organ (którym wcale nie musi być walne zebranie członków). W razie braku szczególnych postanowień dotyczących kworum czy większości przy podejmowaniu uchwał, stosuje się przepisy ogólne statutu.

 

16. Statut musi określić sposób rozwiązania się stowarzyszenia, również co najmniej właściwy organ, którym również nie musi być walne zebranie członków.

 

17. Przepisy art. 1a-1f aktualnie nie znajdują zastosowania, gdyż nie ma obecnie (stan na luty 2024 r.) stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii.

 

Należy jednak podkreślić, że statut może dowolnie określić zasady posiedzeń, w tym w drodze środków komunikacji elektronicznej (w tym niespełniających wymogów z ust. 1c), a także wprowadzić uchwał w drodze obiegowej lub elektronicznej. Wprowadzenie szczególnych zasad ułatwiających działalność podczas pandemii COVID-19 nie niweczy autonomii statutowej stowarzyszenia. Dodatkowo zgodnie z art. 60 kodeksu cywilnego, oświadczenia woli mogą być składane w dowolnej formie, co stosuje się również do oświadczeń woli organów.

 

Należałoby także postulować wykreślenie ust. 1e tak, żeby środki komunikacji elektronicznej były dostępne również bez zmiany statutu.

 

18. Przepis ustępu drugiego dodany nowelizacją z 2015 r. nie wnosi wartości normatywnej, gdyż każde stowarzyszenie, nie tylko ogólnokrajowe, ma prawo określać “zadania w zakresie rozpowszechniania wiedzy specjalistycznej i podnoszenia poziomu zawodowego w ramach wewnętrznego systemu potwierdzania kwalifikacji i umiejętności”.

 

Wydaje się również, że przepis ten nie wprowadził również żadnego dodatkowego wymogu dotyczącego statutu, gdyż sposoby realizacji celów są niezależnie od tego obligatoryjnym elementem statutu.

 

19. Zgodnie z ustępem trzecim komentowanego przepisu osoba prawna może być “jedynie” wspierającym członkiem stowarzyszenia. 

 

Ustawa jednakże nie określa praw i obowiązków wspierających członków stowarzyszenia, w szczególności nie ustanawia niemożliwości ich udziału w walnym zebraniu członków. Ustawa Prawo o stowarzyszeniach nie definiuje bowiem członkostwa wspierającego i nie jest wykluczone przyznanie prawa głosu osobie prawnej, zgodnie z zasadą autonomii stowarzyszeń (art. 2 ust. 2).

 

Ustęp ten, zgodnie z ogólną regułą kodeksu cywilnego stosuje się również do ułomnych osób prawnych, w tym stowarzyszeń zwykłych. Co do zasady nie ma zatem przeszkód, by członkami stowarzyszeń były inne stowarzyszenia lub stowarzyszenia zwykłe.

 

Do uczestnictwa osób prawnych w walnym zebraniu członków stosuje się przepisy dotyczące ich reprezentacji, które jednak mogą być uszczegółowiane przez statut stowarzyszenia (np. ustanowienie wymogu poinformowania o przedstawicielu albo zasad udzielania pełnomocnictwa innemu członkowi).

 

Art. 10a

1. Stowarzyszenie może tworzyć terenowe jednostki organizacyjne. W takim przypadku statut stowarzyszenia określa:

1) zasady tworzenia oraz rozwiązania terenowej jednostki organizacyjnej;

2) strukturę organizacyjną terenowej jednostki organizacyjnej;

3) organy terenowej jednostki organizacyjnej, w tym zarząd, oraz tryb dokonywania ich wyboru lub powoływania;

4) możliwość otrzymywania przez członków zarządu terenowej jednostki organizacyjnej wynagrodzenia za czynności wykonywane w związku z pełnioną funkcją, w przypadku gdy w statucie stowarzyszenia przewidziano możliwość otrzymywania takiego wynagrodzenia przez członków zarządu stowarzyszenia.

2. Terenowa jednostka organizacyjna prowadzi działalność na podstawie statutu stowarzyszenia. Na zasadach i w trybie określonym w statucie stowarzyszenia terenowa jednostka organizacyjna może przyjąć regulamin określający szczegółową jej organizację i sposób działania.
3. Jeżeli statut stowarzyszenia tak stanowi, terenowa jednostka organizacyjna może uzyskać osobowość prawną. W takim przypadku statut stowarzyszenia określa:

1) warunki, które muszą być spełnione, aby mogła ona uzyskać osobowość prawną;

2) zasady gospodarowania majątkiem;

3) sposób reprezentowania, w szczególności zaciągania zobowiązań majątkowych oraz zawierania umów z członkami jej zarządu;

4) szczegółowe zasady likwidacji.

4. Wniosek o wpis oraz wniosek o wykreślenie terenowej jednostki organizacyjnej, o której mowa w ust. 3, z Krajowego Rejestru Sądowego składa zarząd stowarzyszenia.
5. Terenowa jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną i może rozpocząć działalność po wpisie do Krajowego Rejestru Sądowego.
6. Z chwilą wykreślenia z Krajowego Rejestru Sądowego terenowej jednostki organizacyjnej z osobowością prawną traci ona osobowość prawną, a stowarzyszenie wstępuje we wszystkie prawa i obowiązki tej jednostki.
7. W przypadku rozwiązania terenowej jednostki organizacyjnej posiadającej osobowość prawną, przeprowadza się jej likwidację. Majątek pozostały po likwidacji pozostaje majątkiem stowarzyszenia. Do likwidacji przepisy art. 36 i art. 37 stosuje się odpowiednio.

 

1. Komentowany przepis ustanawia w istocie rzeczy dwa rodzaje terenowych, zwanych popularnie oddziałami. Pierwsze z nich nie posiadają osobowości prawnej, drugie są wyposażone w osobowość prawną.

 

2. Wszelkie zasady tworzenia oddziałów powinien określać statut. Może przewidywać nadanie takiego uprawnienia walnemu zebraniu członków albo zarządowi, może też umożliwić inicjatywę wewnętrzną członków, albo powoływanie oddziałów przez oddziały (np. powiatowych przez wojewódzkie). Również zasady rozwiązywania takiej jednostki są w zasadzie dowolne, powinny jednak wyraźnie wynikać ze statutu..

 

3. Nie jest konieczne, by oddziały miały strukturę w pełni demokratyczną. Ustawa ma bowiem określić tryb dokonywania wyboru lub powoływania władz oddziału, co oznacza możliwość powołania. Oddziały bowiem nie muszą posiadać osobnego członkostwa, choć nie jest ono wykluczone.

 

4. Jedynym obowiązkowym organem jest zarząd, który może być jednoosobowy lub wieloosobowy. Nie istnieje konieczność powoływania w oddziale walnego zebrania członków ani organu kontroli wewnętrznej (rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej), choć oczywiście jest taka możliwość. Można powołać też inne organy, np. radę programową czy sąd koleżeński.

 

Organ kontroli wewnętrznej i to kolegialny musi być powołany w organizacji pożytku publicznego, którą może być oddział posiadający osobowość prawną. Organem kontroli w rozumieniu ustawy o działalności pożytku publicznego – inaczej niż w stowarzyszeniu – może być jednak również walne zebranie członków oddziału.

 

Członkowie zarządu oddziału mogą mieć przyznaną możliwość pobierania wynagrodzenia tylko w sytuacji, gdy podobny przepis obowiązuje dla zarządu centralnego. Można jednak również takiego przepisu nie wprowadzać w stosunku do oddziałów, nawet gdy jest na szczeblu całego stowarzyszenia.

 

Nie oznacza to jednak takiego obowiązku albo tego, że statut jest wystarczającą podstawą prawną przyznania wynagrodzenia – potrzebne jest jeszcze podjęcie uchwały albo podpisanie odpowiedniej umowy. Do tego w przypadku oddziału bez osobowości prawnej wszystkie czynności prawne w tym zakresie musi dokonywać zarząd centralny.

 

5. Jednostki tworzone na podstawie tego przepisu muszą być terenowe, tj. związane z jakimś obszarem. Niemożliwe jest formalnie tworzenie jednostek specjalistycznych lub branżowych. W praktyce jednak nie ma limitu liczby tworzonych oddziałów i można określić jego zasięg działania w sposób, który odpowiada np. jedynie bliskiej okolicy danego zakładu czy instytucji. Nie ma również żadnych ograniczeń co do przypisania członków do oddziałów, niezależnie od ich miejsca zamieszkania.

 

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 4 stycznia 2012 r. IV SA/Wa 1206/11

Z powyższych rozważań wynika, iż terenowe jednostki organizacyjne (okręgi, oddziały, koła) a jednostki organizacyjne (schroniska dla bezdomnych zwierząt) to dwie różne i niezależne od siebie formy działania skarżącego Towarzystwa. Te pierwsze mogą uzyskać osobowość prawną, posiadać swoje władze, czy reprezentować Towarzystwo. Natomiast spór w kontrolowanej sprawie toczy się wokół drugiej z wymienionych form działania Towarzystwa – jednostki organizacyjnej – Schroniska (…) w C., prowadzonego przez organizację społeczną – Towarzystwo (…) w Polsce z siedzibą w W., które z racji tego, że nie zostało zaliczone postanowieniami statutu do terenowych jednostek organizacyjnych Towarzystwa nie posiada struktury organizacyjnej (władz), pod żadnymi warunkami nie mogłoby uzyskać osobowości prawnej. 

 

Stowarzyszenie może tworzyć również wielopiętrowe oddziały – np. oddziały wojewódzkie, powiatowe, gminne, miejskie, dzielnicowe, osiedlowe, wiejskie. Wszystkie te struktury mogą posiadać osobowość prawną.

 

6. Wyłącznie statut stowarzyszenia określa warunki uzyskania osobowości prawnej. Może przewidywać, że wszystkie lub określone oddziału mają osobowość prawną, że decydują o tym organy centralne albo decydują w tej sprawie organy samego oddziału. Możliwe są też różne rozwiązania dla jednostek różnego szczebla, innym możliwym rozwiązaniem jest współdziałanie władz centralnych i oddziałowych. Sam przepis statutu jednak nie decyduje o posiadaniu osobowości prawnej, niezbędny jest bowiem wpis do Krajowego Rejestru Sądowego.

 

Słowa “może rozpocząć działalność” dotyczy działalności jako osoba prawna. Oddział może oczywiście działać jeszcze przed rejestracją w Krajowym Rejestrze Sądowym, ale jako oddział bez osobowości prawnej.

 

Postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Rzeszowie z dnia 4 stycznia 2013 r. II SA/Rz 1111/12

Mimo, że w statucie Stowarzyszenia Zieloni RP zapisano, że oddział regionalny tego stowarzyszenia ma osobowość prawną, jednakże Prezes Oddziału Regionalnego Stowarzyszenia mimo wezwania Sądu w tym zakresie nie przedstawił dokumentu potwierdzającego taki wpis oddziału do KRS. W takiej sytuacji stwierdzić należy, że skarżące Stowarzyszenie (…) Oddział Regionalny (…) nie posiada zdolności sądowej. Zdolność sadową ma natomiast samo stowarzyszenie, co potwierdza odpis z KRS, ale w skardze wskazano, że stroną jest Oddział Regionalny.

 

7. Warto jednak podkreślić, że samo uzyskanie osobowości prawnej nie powoduje zmiany właściciela majątku. Zatem np. mienie stowarzyszenia, którym dysponował zarząd oddziału przed uzyskaniem osobowości prawnej przez oddział, nadal zostaje mieniem całego stowarzyszenia, a nie oddziału.

 

8. Stowarzyszenie i oddział posiadający osobowość prawną stanowią osobne osoby prawne. Każde przesunięcie majątkowe między tymi osobami prawnymi musi mieć podstawę prawną (np. umowa darowizny, umowa pożyczki, umowa użyczenia, umowa sprzedaży). Umowa powinna być podpisana zgodnie z zasadami reprezentacji obu stron.

 

Koncepcja podwójnej osobowości prawnej jest kontrowersyjną, jednakże została utrzymana przy nowelizacji w 2015 r. przez jej spore znaczenie praktyczne. W zakresie prawa cywilnego w stosunkach między stowarzyszeniem a oddziałami mamy do czynienia z dwoma zupełnie innymi osobami prawnymi, które mają odrębny majątek i odrębne zobowiązania. Mogą też zawierać między sobą umowy, a nawet wchodzić w spory sądowe.

 

Nie jest określone w ustawie, w jaki sposób zawierane mają być umowy między oddziałem a jego członkiem zarządu. Musi to określać statut, przy czym może upoważnić pełnomocnika walnego zebrania członków albo członka organu kontroli wewnętrznej, analogicznie do przepisu obowiązującego dla stowarzyszeń. Może też jednak upoważnić do tego również innego członka zarządu.

 

Oddział posiadający osobowość prawną prowadzi oddzielną rachunkowość. W tym przypadku kierownikiem jednostki jest zarząd. 

 

9. Na gruncie obecnych przepisów wydaje się niemożliwe połączenie się oddziałów posiadających osobowość prawną, nawet gdyby przewidywał to statut, gdyż to ustawodawca wyraźnie określa zasady przekształceń osób prawnych. Jedynym sposobem jest likwidacja jednego z nich, a potem (umowne) przeniesienie praw i obowiązków przez stowarzyszenie na drugi oddział.

 

Oddział w aktualnym stanie prawnym nie ma też prawa do secesji czyli odłączenia. Przepisy nie umożliwiają zresztą możliwości podziału stowarzyszenia nawet decyzją walnego zebrania członków. 

 

10. Oddział posiadający osobowość prawną spełnia kryteria uznania go za organizację pozarządową. Nie dotyczy to jednak oddziałów bez osobowości prawnej, które są częścią innej organizacji pozarządowej

 

Oddział jako osoba prawna może być członkiem związku stowarzyszeń i członkiem wspierającym innego stowarzyszenia. Nie zgadzamy się z postanowieniem referendarza sądowego sądu rejonowego w Bydgoszczy z dnia 10 czerwca 2014 r.. Nie można bowiem domniemywać ograniczenia konstytucyjnego prawa do zrzeszania się, które przysługuje również osobom prawnym. Nie prowadzi to do zerwania więzi ze stowarzyszeniem, gdyż nadal bezwzględnie obowiązujące są uchwały centralnych organów stowarzyszenia, a uchwały związku – wyłącznie w zakresie członkostwa w tym związku. Ani związek stowarzyszeń ani stowarzyszenie nie mogą wpływać w sposób wiążący na działanie wewnętrzne żadnego ze swoich członków, niezwiązane z członkostwem.

 

11. Oddział ma tylko takie uprawnienia, jakie przyzna mu statut. Nie może domagać się skutecznie przyznania żadnych uprawnień w inny sposób niż przez zmianę statutu. Dotyczy to również jednostek, które posiadają osobowość prawną.

 

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 4 stycznia 2012 r. IV SA/Wa 1206/11

Ponadto powołane zapisy ustawy i statutu wskazują, iż jeżeli okręg, oddział, czy koło, czyli terenowe jednostki organizacyjne, skarżącego bez wyodrębnienia od jednostki macierzystej i posiadającej osobowość prawną, pozostają częścią Towarzystwa i choć z uprawnieniami do reprezentacji, to jednak bez samodzielności, jako odrębny podmiot prawa. I chociaż w powszechnym odbiorze terenowe jednostki organizacyjne stowarzyszeń funkcjonują jako samodzielne podmioty, to jednak nie można zapomnieć o tym, że nie stanowią one innego od danego stowarzyszenia podmiotu prawa. 

 

Orzecznictwo podkreśla, że oddział z osobowością prawną nadal jest częścią jednolitej struktury stowarzyszenia.

 

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 21 listopada 2007 r., I ACa 906/07

Nabycie osobowości prawnej przez oddział nie oznacza nabycia przez niego pełnej samodzielności. Oddział, po wpisaniu do rejestru, jako osoba prawna, zyskuje zdolność do samodzielnego działania i niezależność w sferze stosunków cywilnoprawnych, jak też praw majątkowych. Nie korzysta jednak z autonomii w zakresie działalności statutowej. Oddziały, jako jednostki organizacyjne stowarzyszenia, składają się na jednolitą i scentralizowaną organizację, w której – będąc osobami prawnymi – stanowią jego wewnętrzne komórki organizacyjne.

 

12. W orzecznictwie sądowym pojawia się stwierdzenie, że również oddziały bez osobowości prawnej mogą być pracodawcami oraz płatnikami składek. Nie uchyla to odpowiedzialności stowarzyszenia za zobowiązania z tego tytułu, inaczej niż w przypadku oddziałów z osobowością prawną.

 

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie – III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 18 grudnia 2019 r. III AUa 635/18

W rozpoznawanej sprawie, mimo wskazania w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji na Zarząd Okręgowy (…) w W. jako płatnika, apelujący odmawia tego statusu właśnie Zarządowi upatrując w tym podstawy do stwierdzenia istnienia zobowiązania składkowego po stronie odwołującego się Stowarzyszenia. Sąd Apelacyjny zważył, że tak, jak podniesiono w uzasadnieniu apelacji, po myśli art. 3 Kodeksu pracy pracodawcą – obok osoby fizycznej – może być każda jednostka organizacyjna zatrudniająca pracowników, nawet nieposiadająca osobowości prawnej. 

Okoliczność bycia płatnikiem składek nie oznacza, że osoba prawna, w ramach której taki płatnik został wyodrębniony i funkcjonuje, nie ponosi odpowiedzialności za jego zobowiązania majątkowe związane z zatrudnianiem pracowników. W relacjach z zewnętrznymi podmiotami za zobowiązania majątkowe związane z zatrudnianiem pracowników, w tym składkowe, odpowiedzialność ponosi będąca pracodawcą właścicielskim osoba prawna, a nie jej wewnętrzne oddziały, co oznacza, że co do zasady stwierdzenie w zaskarżonej decyzji, że (…) jako osoba prawna jest dłużnikiem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, jako że płatnik składek jest jego częścią składową, jednostką wchodzącą w skład struktury organizacyjnej, nastąpiło prawidłowo. 

 

Oddziały-osoby prawne są również odrębnymi administratorem danych. Według Pawła Litwińskiego dotyczyć to może to również oddziałów bez osobowości prawnej.

 

13. Stowarzyszenie nie odpowiada za zobowiązania swoich oddziałów wyposażonych w osobowość prawną, a oddziały za zobowiązania stowarzyszenia. Dopiero w przypadku rozwiązania jednostki terenowej, stowarzyszenie wstępuje we wszystkie prawa i obowiązki tej jednostki. Należy uznać, że dotyczy to również przymusowego rozwiązania, zgodnie z przepisami art. 29 i art. 31 Prawa o stowarzyszeniach.

 

Dobrowolne albo przymusowe rozwiązanie stowarzyszenia będzie skutkować również przymusową likwidacją terenowej jednostki organizacyjnej bez potrzeby podejmowania uchwały w tym względzie przez tę jednostkę terenową. Nie jest bowiem możliwe funkcjonowanie w oderwaniu od stowarzyszenia.

 

Art. 10b

1. W przypadku gdy działalność terenowej jednostki organizacyjnej posiadającej osobowość prawną wykazuje rażące lub uporczywe naruszanie przepisów prawa lub statutu stowarzyszenia, jeżeli statut stowarzyszenia tak stanowi, organ w nim wskazany może podjąć uchwałę o powołaniu zarządu komisarycznego w tej jednostce.
2. Zarząd komisaryczny powołuje się na okres niezbędny do usunięcia nieprawidłowości związanych z rażącym lub uporczywym naruszaniem przepisów prawa lub statutu stowarzyszenia, nie dłuższy jednak niż przewidziany w statucie stowarzyszenia.
3. Uchwała o powołaniu zarządu komisarycznego wskazuje sposób reprezentacji terenowej jednostki organizacyjnej przez ten zarząd.
4. Z dniem podjęcia uchwały o powołaniu zarządu komisarycznego członkowie zarządu terenowej jednostki organizacyjnej zostają odwołani z mocy prawa.
5. Zarząd stowarzyszenia składa wniosek o wpis zarządu komisarycznego do Krajowego Rejestru Sądowego, w terminie 7 dni od dnia podjęcia uchwały, o której mowa w ust. 1, oraz zawiadamia o jej podjęciu organ nadzorujący, właściwy ze względu na siedzibę terenowej jednostki organizacyjnej. Po ustaniu przyczyny powołania zarządu komisarycznego albo upływu okresu, na jaki został on ustanowiony zarząd stowarzyszenia składa wniosek o jego wykreślenie z Krajowego Rejestru Sądowego.

 

1. Koncepcja zarządu komisarycznego została wprowadzona nowelizacją ustawy z 2015 r. Ma zastosowanie wyłącznie, gdy statut przewiduje taką możliwość, co jednak jest rzadkością w praktyce. Statut musi określić organ właściwy do wprowadzenia zarządu komisarycznego oraz maksymalny czas trwania takiego zarządu.

 

2. Należy dodać, że stosunki wewnętrzne mogą być uregulowane statutem, gdyż sprawa stosunków między jednostką terenową a stowarzyszeniem należy do autonomii organizacji. 

 

Nie jest zatem wykluczone wprowadzanie innych środków nadzoru, np. uchylania uchwał jednostki terenowej. Jednakże te środki nadzorcze nie są wpisywane do Krajowego Rejestru Sądowego, jeśli nie są wpisywane do tegoż rejestru z innego tytułu (np. gdy skutkują odwołaniem członka zarządu terenowej jednostki, posiadającej osobowość prawną).

 

Art. 11

1. Najwyższą władzą stowarzyszenia jest walne zebranie członków. W sprawach, w których statut nie określa właściwości władz stowarzyszenia, podejmowanie uchwał należy do walnego zebrania członków.
2. Statut może przewidywać zamiast walnego zebrania członków zebranie delegatów lub zastąpienie walnego zebrania członków zebraniem delegatów, jeżeli liczba członków przekroczy określoną w statucie wielkość. W takich przypadkach statut określa zasady wyboru delegatów i czas trwania ich kadencji.
3. Stowarzyszenie jest obowiązane posiadać zarząd i organ kontroli wewnętrznej.
4. W umowach między stowarzyszeniem a członkiem zarządu oraz w sporach z nim stowarzyszenie reprezentuje członek organu kontroli wewnętrznej wskazany w uchwale tego organu lub pełnomocnik powołany uchwałą walnego zebrania członków (zebrania delegatów).

 

1. Ustęp 1 przewiduje domniemanie właściwości walnego zebrania członków. Statut może jednak dowolnie przydzielać kompetencje i poza czterema wyjątkami określonymi w ustawie (art. 11 ust. 4, art. 30 ust. 2, art. 36 ust. 1 oraz art. 38) nie istnieje zakres, który ustawowo przynależy walnemu zebraniu. Konstytucyjna i konwencyjna zasada autonomii i samodzielności stowarzyszeń ma bowiem wyższą rangę niż wzruszalne domniemanie kompetencji walnego zebrania członków.

 

Również zmiana statutu i rozwiązanie stowarzyszenia należeć mogą do innego organu niż walne zebranie członków. Wynika to również wyraźnie z brzmienia art. 36 ustawy, która walnemu zebraniu członków przypisuje ustawowo możliwość wybrania innego likwidatora; rozwiązanie następuje na podstawie “własnej uchwały”, a zgodnie z art. 10 tryb tego rozwiązania określa statut.

 

2. Statut może przewidywać bezwarunkowe zastąpienie walnego zebrania członków walnym zebraniem delegatów również w niewielkim stowarzyszeniu. Ustawa dopuszcza uzależnienie takiego zastąpienia bez zmiany statutu jedynie w razie ziszczenia się warunku przekroczenia liczby członków; nie wyklucza to oczywiście zmiany statutu. Statut powinien także określać skutki ponownego spadku liczby członków.

 

3. Obowiązkowym organem stowarzyszenia jest zarząd. Ustawa ustanawia jedynie nazwę rodzajową, stąd nie narusza ustawy rejestracja np. organu o nazwie “zarząd główny”, co jest zresztą popularną nazwą.

 

Zarząd co do zasady jest wybierany przez walne zebranie członków (na co wskazuje przepis art. 30 ust. 2), ale naszym zdaniem może być np. częściowo lub całkowicie złożony z przedstawicieli zarządów terenowych jednostek organizacyjnych, reprezentujących członków stowarzyszenia. Z istoty stowarzyszenia jako korporacyjnej osoby prawnej, posiadającej członków, wynika jedynie, by jego legitymacja pochodziła od członków stowarzyszenia, choć ustawa nie narzuca konkretnego modelu organizacji wewnętrznej.

 

Warto jednak zauważyć, że zgodnie z art. 10 członkowie zarządu muszą być “wybierani”, możliwe jest jednak “uzupełnianie” składu, co nie wyklucza kooptacji przez sam zarząd.

 

Żaden przepis nie przewiduje uzyskiwania absolutorium przez stowarzyszenie, należy uznać, że skutki podobnych uchwał mają charakter wewnątrzorganizacyjny (a ewentualny cywilnoprawny charakter może wynikać co najwyżej z ich treści). Nie ma również obowiązku zwoływania corocznego walnego zebrania członków, co jest praktyką wielu organizacji.

 

4. Kompetencje zarządu wynikają nie tylko ze statutu, ale i z szeregu przepisów, w tym z zakresu prawa publicznego, np. ustawy o rachunkowości lub ordynacji podatkowej. W przeciwieństwie do innych organów te kompetencje są chronione przed ingerencją statutu. Statut nie może uniemożliwiać wykonywania zwłaszcza obowiązków publicznoprawnych, a jako czynność prawna musi być zgodny z ustawami. 

 

Zarząd musi być ustanowiony organem reprezentacji stowarzyszenia. Z uwagi na wyraźne dopuszczenie, nie wyklucza to uprawnienia jednak do reprezentacji stowarzyszenia przez zarządy jednostek terenowych.

 

Domniemanie właściwości walnego zebrania członków nie rozciąga się na reprezentowanie stowarzyszenia ani publicznoprawne obowiązki zarządu oraz wynikające z nich w sposób konieczny uprawnienia.

 

Zarząd może być organem jednoosobowym, co zostało zaakceptowane przez sądy rejestrowe. Pogląd o kolegialnym charakterze zarządu nie ma w istocie podstawy prawnej, a tylko wyraźny przepis może ograniczać konstytucyjną i konwencyjną wolność zgromadzeń.

 

5. Również organ kontroli wewnętrznej może być organem monokratycznym (jednoosobowym) albo kolegialnym. 

 

Statut może uregulować jego kompetencje w dowolny sposób, w tym w sposób szczątkowy (ograniczony np. do wydawania opinii raz w kadencji). Obowiązek powoływania takiego organu ma głównie znaczenie ideowe, zwracając uwagę na potrzebę kontroli wewnętrznej. Z samego faktu nazywania organu organem kontroli nie wynikają żadne konkretne uprawnienia. Obowiązek powoływania takiego organu utrudnia zresztą w praktyce działalność niewielkich stowarzyszeń.

 

Organ kontroli wewnętrznej nie musi być wybierany przez walne zebranie członków, ale np. złożony z delegatów regionalnych komisji rewizyjnych. Z przyjętego przez ustawodawcę nazewnictwa wynika jednak, że organ ten nie może być powoływany przez zarząd ani być mu podległy; jest to ograniczenie ustawowe, wynikające ze znaczenia słowa “kontrola”, choć w istocie dość mało wyraźne.

 

6. Żaden przepis ustawy nie mówi o kadencyjności władz stowarzyszenia. W pełni dopuszczalne, a nawet domyślne w braku innej regulacji statutowej, jest wybór bezkadencyjny, do czasu odwołania.

 

Konieczność tworzenia określonych organów stowarzyszenia nie narusza wolności zrzeszania się.

 

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 8 października 2009 r., 37083/03 (Tebieti Mühafize Cemiyyeti i Izrafiłow przeciwko Azerbejdżanowi)

Trybunał nie uważa, aby formalny wymóg, zgodnie z którym stowarzyszenia mają określone organy zarządzające czy okresowo zwołują walne zgromadzenia członków, stanowił sam w sobie nieuzasadnioną ingerencję w wolność zrzeszania się.

 

Prawo do zrzeszania się nie obejmuje jednak prawa do bycia wybranym na konkretne stanowisko.

 

Decyzja w kwestii dopuszczalności Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 23 listopada 2004., 5140/02 (Fiedotow przeciwko Rosji)

Zdaniem Trybunału prawo do wolności zrzeszania się nie może być interpretowane jako obejmujące prawo do piastowania określonego stanowiska w stowarzyszeniu.

 

7. Wydaje się jednak, że uchwała o odwołaniu członka organu narusza jego interes prawny i może być zaskarżona w trybie art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego. Uzasadnienie takiej uchwały może też naruszać dobra osobiste odwołanego członka organu.

 

Art. 12

1. Zarząd składa wniosek o wpis stowarzyszenia do Krajowego Rejestru Sądowego wraz ze statutem, listą założycieli, zawierającą imiona i nazwiska, datę i miejsce urodzenia, miejsce zamieszkania oraz własnoręczne podpisy założycieli, protokołem z wyboru władz stowarzyszenia oraz adresem siedziby stowarzyszenia.
2. Wniosek, o którym mowa w ust. 1, podpisują wszyscy członkowie zarządu.

 

1. Art. 12 przewiduje obowiązkowe załączniki do wniosku wpisu stowarzyszenia do Krajowego Rejestru Sądowego. Nie jest to regulacja wyczerpująca, gdyż dodatkowe dokumenty wymagane są przez ustawę o Krajowym Rejestrze Sądowym (zgoda członków organów na wybór, oświadczenie członków zarządu o adresie do doręczeń).

 

2. Naszym zdaniem podpis własnoręczny może być również podpisem elektronicznym: kwalifikowanym, osobistym albo zaufanym (zgodnie z art. 20ae ustawy o informatyzacji podmiotów wykonujących zadania publiczne, jako że sądy są w katalogu podmiotów stosujących tę ustawę). Jest to szczególnie istotne o tyle, że postępowanie rejestrowe może toczyć się obecnie również elektronicznie i dokumenty powinny być składane co do zasady w elektronicznych oryginałach. Będzie to istotne szczególnie w kontekście planowanej przez rząd obowiązkowej elektronizacji postępowań o wpis do Krajowego Rejestru Sądowego również w zakresie stowarzyszeń.

 

3. Przepisy nie przewidują żadnych szczególnych reguł dotyczących protokołu z wyboru stowarzyszenia ani tego, kto podpisuje taki protokół. Decyzja w tym przedmiocie należy do założycieli.

 

Art. 16

1. Sąd rejestrowy wydaje postanowienie o wpisie stowarzyszenia do Krajowego Rejestru Sądowego po stwierdzeniu, że jego statut jest zgodny z przepisami prawa i założyciele spełniają wymagania określone ustawą.
2. Sąd rejestrowy przed wydaniem postanowienia o wpisie, jeżeli uzna za niezbędne dokonanie dodatkowych ustaleń, wyznacza w tym celu posiedzenie wyjaśniające.
3. Sąd rejestrowy oddala wniosek o wpis stowarzyszenia do Krajowego Rejestru Sądowego, jeżeli nie spełnia ono warunków określonych w przepisach prawa.
4. O wpisie stowarzyszenia do Krajowego Rejestru Sądowego sąd zawiadamia właściwy organ nadzorujący, przesyłając mu jednocześnie odpis postanowienia o wpisie, statut stowarzyszenia, listę założycieli i podjęte uchwały.
5. O wykreśleniu stowarzyszenia z Krajowego Rejestru Sądowego sąd zawiadamia właściwy organ nadzorujący, przesyłając mu odpis postanowienia o wykreśleniu.

 

1. Termin na wpis wynosi obecnie siedem dni, zgodnie z ogólnymi przepisami o rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym. Jest to termin instrukcyjny, którego przekroczenie może się wiązać z konsekwencjami, o których mowa w ustawie z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki.

 

Opóźnienie w rejestracji może naruszać konwencyjne prawo do zgromadzeń..

 

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 17 stycznia 2008 r. 4439/04

Nie mając statusu podmiotu prawnego, stowarzyszenie nie miało identycznej zdolności prawnej jak organizacje pozarządowe zarejestrowane w państwie, nawet zakładając, że mogło ono podejmować pewne ograniczone działania. Znaczne opóźnienia w procedurze rejestracyjnej, jeśli można je przypisać Ministerstwu Sprawiedliwości, stanowiły ingerencję w wykonywanie prawa założycieli stowarzyszenia do wolności zrzeszania się.

 

Wątpliwy jest brak środków prawych w przypadku naruszania terminów przez sąd rejestrowy (skarga na przewlekłość nie jest środkiem właściwym z uwagi na nieadekwatne terminy ustawowe, liczone w latach).

 

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 1 lutego 2007 r. 44363/02

Ponadto, jeśli chodzi o jakość kwestionowanego prawa, Sąd uważa, że ​​prawo nie określiło z wystarczającą precyzją konsekwencji niepodjęcia przez Ministerstwo działań w ustawowych terminach. W szczególności prawo nie przewidziało automatycznej rejestracji podmiotu prawnego ani żadnych innych konsekwencji prawnych w przypadku, gdyby Ministerstwo nie podjęło żadnych działań w odpowiednim czasie, skutecznie niwecząc w ten sposób sam cel terminów proceduralnych.

 

2. Władze państwowe, w tym sądy rejestrowe, mają prawo do sprawdzania, czy statut jest zgodny z przepisami.

 

Sąd nie może jednak badać celowości poszczególnych rozwiązań statutowych ani kwestionować zgodnych z prawem celów stowarzyszenia, nawet jeśli są fantazyjne lub niestandardowe.

 

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 2 grudnia 2021 r., 64733/09 (Centrum Monitorowania Wyborów przeciwko Azerbejdżanowi)

Państwa mają oczywiście prawo upewnić się, że cel i działalność stowarzyszenia są zgodne z zasadami określonymi w ustawodawstwie, ale muszą to zrobić w sposób zgodny z ich zobowiązaniami wynikającymi z Konwencji i pod warunkiem kontroli przez instytucje Konwencji

 

Europejska Konwencja Praw Człowieka wymaga tego, żeby procedura nie dawała zbyt dużego marginesu uznania. Należy uznać, że polskie przepisy to wymaganie spełniają.

 

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 3 kwietnia 2008, 40269/02 (Koreckij przeciwko Ukrainie)

(…) ​​przepisy ustawy o stowarzyszeniach regulujące rejestrację stowarzyszeń są zbyt niejasne, aby były wystarczająco przewidywalne dla osób zainteresowanych, a także przyznają władzom nadmiernie szeroki margines uznania przy decydowaniu, czy dane stowarzyszenie może zostać zarejestrowane.

 

3. Odmowa rejestracji w formie postanowienia referendarza sądowego może być zaskarżona skargą do sądu rejonowego na jego orzeczenie. Od postanowienia sądu rejonowego przysługuje również apelacja do sądu okręgowego, a potem kasacja do Sądu Najwyższego.

 

Art. 17

1. Stowarzyszenie uzyskuje osobowość prawną i może rozpocząć działalność po wpisie do Krajowego Rejestru Sądowego.
2. Za czynności niezbędne do rozpoczęcia działalności przez stowarzyszenie dokonane na rzecz stowarzyszenia przed jego wpisem do Krajowego Rejestru Sądowego członkowie zarządu odpowiadają wobec osób trzecich solidarnie. Po wpisie do Krajowego Rejestru Sądowego za zobowiązania wynikające z tych czynności stowarzyszenie odpowiada tak jak za zaciągnięte przez siebie.
3. Postępowanie w sprawach o wpis lub zmianę wpisu stowarzyszenia oraz terenowej jednostki organizacyjnej do rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej Krajowego Rejestru Sądowego jest wolne od opłat sądowych.

 

1. Wpis stowarzyszenia jest wpisem konstytutywnym, zatem stowarzyszenie powstaje z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o wpisie do Krajowego Rejestru Sądowego.

 

ETPCz uznaje osobowość prawną za istotną charakterystykę stowarzyszenia.

 

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 18 grudnia 2008 r., 28736/05 (Alijew i inni przeciwko Azerbejdżanowi)

Bez państwowej rejestracji stowarzyszenie nie miało statusu osoby prawnej i jako takie nie miało takiej samej zdolności prawnej jak organizacje pozarządowe zarejestrowane przez państwo, nawet zakładając, że mogło ono podejmować pewne ograniczone rodzaje działalności.

 

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 1 października 2009 r., 76836/01 i 32782/03 (Kimlia i inni przeciwko Rosji)

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału możliwość utworzenia podmiotu prawnego w celu wspólnego działania w obszarze wspólnego zainteresowania stanowi jeden z najważniejszych aspektów wolności zrzeszania się, bez którego prawo to byłoby pozbawione jakiegokolwiek znaczenia.

 

2. Stowarzyszenie, które nie uzyskało rejestracji, jest nadal uprawione do złożenia skargi do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka o w tym zakresie.

 

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 16 lipca 2019 r., 12200/08 (Żdanow i inni przeciwko Rosji)

Trybunał często uznawał zdolność niezarejestrowanych lub rozwiązanych organizacji do złożenia skargi bez stwierdzenia, czy na mocy prawa krajowego uznaje się, że organizacja istnieje dalej w jakiejkolwiek formie po jej rozwiązaniu lub odmowie rejestracji

 

3. Postępowanie przed sądem rejestrowym jest wolne od opłat sądowych również w zakresie zmiany wpisu, rozwiązania i likwidacji stowarzyszenia. Dotyczy to zarówno wpisu, jak i opłat za sporządzenie uzasadnienia, apelację, skargę kasacyjną, wznowienie postępowania i inne czynności procesowe.

 

Art. 20

1. Zarząd terenowej jednostki organizacyjnej stowarzyszenia jest obowiązany, w terminie 14 dni od chwili jej powołania, zawiadomić o tym organ nadzorujący właściwy ze względu na siedzibę tej jednostki, podając skład zarządu i adres siedziby jednostki, oraz doręczyć statut stowarzyszenia.
2. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio w razie zmian w składzie zarządu i adresie siedziby terenowej jednostki organizacyjnej stowarzyszenia oraz w statucie stowarzyszenia.

 

1. Art. 20 przewiduje administracyjne obowiązki terenowej jednostki organizacyjnej stowarzyszenia. Organ nadzorujący bez tej wiedzy nie jest w stanie wykonywać swoich działań.

 

2. Wydaje się jednak, że stosowanie tego obowiązku nie jest zasadne wobec terenowej jednostki posiadającej osobowość prawną, wpisanej do Krajowego Rejestru Sądowego, jako że jest organ nadzoru jest informowany o wpisie przez sąd rejestrowy (art. 16), a do tego zgodnie z art. 16 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym “nikt nie może zasłaniać się nieznajomością treści wpisu w Rejestrze”. Również zmiany adresu i składu zarządu są wpisywane do KRS.

 

Art. 21

1. Zarząd stowarzyszenia ma obowiązek niezwłocznie zawiadomić sąd rejestrowy o zmianie statutu. W sprawie wpisu zmiany statutu stowarzyszenia do Krajowego Rejestru Sądowego stosuje się odpowiednio zasady i tryb przewidziane dla wpisu stowarzyszenia do tego rejestru. Sąd rejestrowy dokonuje wpisu zmian statutu do Krajowego Rejestru Sądowego po stwierdzeniu, że są one zgodne z obowiązującym statutem.
2. O wpisie zmiany statutu stowarzyszenia sąd zawiadamia właściwy organ nadzorujący, przesyłając mu odpis postanowienia i tekst jednolity zmienionego statutu.

 

1. Do wniosku o zmianę statutu należy doręczyć dokumenty, które są podstawą wpisu: uchwałę, z której wynika zmiana statutu, a także dowody na jej podjęcie (np. protokół). Z ustępu drugiego wynika również konieczność stworzenia tekstu jednolitego zmienionego statutu.

 

2. Termin “niezwłocznie” nie został zdefiniowany. Biorąc jednak pod uwagę, że przepis pochodzi z pierwotnej wersji ustawy, należałoby domniemywać, że obecnie termin również wynosi 7 dni, zgodnie z ustawą o Krajowym Rejestrze Sądowym, zwłaszcza że przecież stosuje się odpowiednio zasady i tryb przewidziane dla wpisu stowarzyszenia do tego rejestru. Przepis ten wymaga nowelizacji oraz wykreślenia słowa “niezwłocznie”.

 

3. Zmiany statutu muszą być zgodne z “obowiązującym statutem”, a zatem z proceduralnymi wymogami, a nie z materialną treścią poprzedniej wersji statutu. Statut może jednak przewidywać dla niektórych zmian podwyższone, w tym skrajnie podwyższone wymogi w zakresie ważności danej uchwały (np. obecności i jednomyślności wszystkich członków).

 

4. Uchwała o zmianie statutu ma charakter konstytutywny, tj. obowiązuje dopiero z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o wpisie zmiany statutu. Dotyczy to z pewnością spraw z udziałem osób trzecich np. kwestii reprezentacji czy wykluczenia członków. W stosunkach wewnętrznych nie ma przeszkód, by zarząd od początku działał w zgodzie z wolą członków, wyrażoną w takiej uchwale, o ile nie jest to ewidentnie sprzeczne z poprzednim statutem.

 

Postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 19 czerwca 2008 r., I OZ 396/08 

Uchwała o zmianie statutu stowarzyszenia staje się skuteczna z chwilą wpisania zmiany statutu do Krajowego Rejestru Sądowego.

 

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 października 2016 r., II PK 210/15

Mając na uwadze, że zgodnie z art. 16 ust. 1 tej samej ustawy, sąd rejestrowy wydaje postanowienie o wpisie stowarzyszenia do Krajowego Rejestru Sądowego po stwierdzeniu, że jego statut jest zgodny z przepisami prawa i założyciele spełniają wymagania określone ustawą, nie sposób twierdzić, że niezarejestrowany statut może wywoływać skutki prawne.

 

Art. 22

1. Stowarzyszenia w liczbie co najmniej trzech mogą założyć związek stowarzyszeń. Założycielami i członkami związku mogą być także inne osoby prawne, z tym że osoby prawne mające cele zarobkowe mogą być członkami wspierającymi.
2. Do związków, o których mowa w ust. 1, stosuje się odpowiednio przepisy ustawy.

 

1. Związki stowarzyszeń są również nazywane federacjami.

 

Założycielami związków stowarzyszeń muszą być trzy stowarzyszenia, a mogą być nimi także inne osoby prawne o celach niezarobkowych. Osoby prawne, o których mowa w tym przepisie, nie muszą być osobami prawnymi prawa polskiego, możliwe jest zatem założenie związku stowarzyszeń częściowo lub wyłącznie przez stowarzyszenia zagraniczne (np. stowarzyszenia zarejestrowane, o których mowa w niemieckim kodeksie cywilnym). Zgodnie z art. 17 Prawa prywatnego międzynarodowego “charakter prawny osoby prawnej” podlega co do zasady prawu jej siedziby, a ich charakter na podstawie prawa niemieckiego jest w pełni analogiczny do stowarzyszeń prawa polskiego.

 

2. Jako że ustawodawca nie przewiduje ograniczenia praw członków wspierających, w praktyce każda osoba prawna mająca cele zarobkowe (w tym ułomna) może być pełnoprawnym członkiem stowarzyszenia.

 

Ograniczeniem jest jedynie brak możliwości członkostwa osób fizycznych. Nie ma przeszkód, by członkostwo uzyskały np. jednoosobowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością czy fundacje, w których fundator jest członkiem jednoosobowego zarządu.

 

3. Z uwagi na odpowiednie stosowanie art. 10a, nie jest wykluczone powoływanie przez związki stowarzyszeń oddziałów, w tym oddziałów posiadających osobowość prawną.

 

4. Z uwagi na brak różnic rozważyć należy usunięcie formy prawnej związku stowarzyszeń i umożliwienie członkostwa w stowarzyszeniach osobom prawnym (co de facto jest dopuszczone przepisem art. 10 ust. 3), w tym tworzenie stowarzyszeń mieszanych, do których należą osoby fizyczne i prawne. Dopuszczalne jest to m.in. w prawie niemieckim.

 

Rozdział 3. Nadzór nad stowarzyszeniami.

 

Art. 25

1. Organ nadzorujący sprawuje nadzór nad działalnością stowarzyszeń wyłącznie w zakresie zgodności ich działania z przepisami prawa i postanowieniami statutu.
2. Organ nadzorujący ma prawo w wyznaczonym terminie żądać:

1) dostarczenia przez zarząd stowarzyszenia odpisów uchwał walnego zebrania członków (zebrania delegatów);

2) niezbędnych wyjaśnień od władz stowarzyszenia.

3. Organ nadzorujący jest obowiązany wskazać uzasadnienie żądań, o których mowa w ust. 2.

 

1. Nadzór nad stowarzyszeniami jest nadzorem administracyjnym, sprawowanym przez organy administracji publicznej. Warto jednak zauważyć, że wszelkie czynności wkraczające realnie w zakres praw i wolności stowarzyszenia, zastrzeżone są do właściwości sądu rejestrowego.

 

Europejski Trybunał Praw Człowieka akceptuje pewne ograniczenia wolności zrzeszania się.

 

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 17 lutego 2004 r. 44158/98

Wolność zrzeszania się nie jest jednak absolutna i należy przyjąć, że jeżeli stowarzyszenie poprzez swoją działalność lub zamierzenia, które wyraźnie lub pośrednio zadeklarowało w swoim programie, zagraża instytucjom państwa lub prawom i wolnościom innych osób, art. 11 nie nie pozbawiać państwa możliwości ochrony tych instytucji i osób.

 

Stosowanie wszystkich środków nadzoru należy traktować jako ograniczenie, które musi być proporcjonalne.

 

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 26 kwietnia 2016 r., 47558/10 (Costel Popa przeciwko Rumunii)

Trybunał powoływał się na bezpośrednie połączenie między demokracją, pluralizmem i wolnością zrzeszania się, ajedynie przekonujące i ważne zasady mogą skłaniać do ograniczenia wolności zrzeszania się.

 

2. Uprawnienie, o których mowa w ustępie drugim, literalnie nie obejmuje dostarczenia odpisów innych organów (zarządu, organu kontroli wewnętrznej). Organ nadzorujący może jednak zażądać wyjaśnień również w tym zakresie. Nie może jednak, wbrew praktyce niektórych organów nadzoru, żądać odpisów takich dokumentów. Nie można bowiem rozszerzać obowiązków nałożonych na podmioty prawa prywatnego w drodze wykładni. Nie znajduje też zastosowania kodeks postępowania administracyjnego. O takie dokumenty może jednak wystąpić sąd rejestrowy, na podstawie Kodeksu postępowania cywilnego.

 

3. Żądanie musi być uzasadnione, przez co rozumiemy co najmniej wyjaśnienie, jakie domniemane naruszenie przepisów prawa lub statutu, zgodnie z ustępem pierwszym, jest podstawą żądania wyjaśnień. Celem wyjaśnień jest bowiem wyłącznie podjęcie innych czynności nadzorczych.

 

Uzasadnienie żądań jest także częścią prawa do dobrej administracji, wyrażonego m.in. w art. 41 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej.

 

4. Stoimy na stanowisku, że żądanie wyjaśnień stanowi akt z zakresu administracji publicznej, a zatem podlegać może skardze do sądu administracyjnego zgodnie z art. 4 ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Akt ten bowiem zmienia sytuację prawną podmiotu, nakładając konkretny obowiązek publicznoprawny na stowarzyszenie. Nie można zgodzić się, że zasadność żądania wyjaśnień może być kwestionowana jedynie w postępowaniu o wymierzeniu grzywny, bo wymagałoby to naruszenia tego żądania przez stowarzyszenie.

 

Art. 25a

1. Organ, o którym mowa w art. 8 ust. 5, sprawuje kontrolę nad działalnością stowarzyszenia będącego instytucją obowiązaną w rozumieniu przepisów o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu w zakresie zgodności jego działania z przepisami tej ustawy.
2. Do kontroli, o której mowa w ust. 1, stosuje się odpowiednio przepisy rozdziału 12 ustawy z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (Dz.U. z 2020 r. poz. 971, 875 i 1086).

 

1. Stowarzyszenia podlegają przepisom o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu wyłącznie w takim zakresie, w jakim przyjmują lub dokonują płatności w gotówce o wartości równej lub przekraczającej równowartość 10 tys. euro (albo teoretycznie jako przedsiębiorcy np. w obrocie lub pośrednictwie w obrocie dziełami sztuki, przedmiotami kolekcjonerskimi czy usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych; pozostałe rodzaje działalności wymagają co do zasady formy prawnej spółki)

 

2. Przepis ten ma w praktyce marginalne znaczenie, gdyż płatności sum tej wielkości są w aktualnej praktyce dokonywane przelewem bankowym.

 

Art. 26 W przypadku niezastosowania się stowarzyszenia do żądań określonych w art. 25 ust. 2 sąd, na wniosek organu nadzorującego, może nałożyć grzywnę w wysokości jednorazowo nieprzekraczającej 5000 zł. Od grzywny można zwolnić, jeżeli po jej wymierzeniu stowarzyszenie niezwłocznie zastosuje się do żądań organu nadzorującego. Stowarzyszenie, w terminie 7 dni, może wystąpić do sądu o zwolnienie od grzywny.

 

1. Wymierzenie grzywny jest w uznaniu sądu i nie jest obowiązkowe. Inaczej trzeba potraktować jednak fakultatywność zwolnienia: jeśli stowarzyszenie niezwłocznie zastosuje się do żądań organu nadzorującego i wystąpi do sądu, to tylko bardzo szczególne przesłanki mogą przemawiać za brakiem zwolnienia od grzywny. Naszym zdaniem, przepis powinien przewidywać obligatoryjne odstąpienie od grzywny.

 

2. Mimo że skarga do sądu administracyjnego, o której wspomniano w komentarzu do art. 25 nie ma co do zasady skutku zawieszającego, to naszym zdaniem, z obowiązku zapewnienia ochrony prawnej, wynika obowiązek zawieszenia postępowania w sprawie nałożenia grzywny do czasu rozpoznania sprawy dotyczącej czynności z zakresu administracji publicznej. Sąd rejestrowy ma jednak prawo samodzielnego oddalenia wniosku o grzywnę, gdyż to nie narusza interesu prawnego stowarzyszenia.

 

Art. 27

Organem nadzorującym terenową jednostkę organizacyjną stowarzyszenia jest organ określony w art. 8 ust. 5, właściwy ze względu na siedzibę tej jednostki.

 

1. Nadzór nad terenową jednostką organizacyjną stowarzyszenia nie wyklucza również sprawowania nadzoru nad jej działalnością przez organ nadzorujący właściwy dla całego stowarzyszenia.

 

2. Nadzór nad oddziałem sprawowany jest na takich samych zasadach jak nad stowarzyszeniem. Oznacza to m.in. możliwość żądania wyjaśnień od oddziału lub żądania uchwał walnego zebrania (ale nie innych organów).

 

Jak słusznie wskazuje E. Hadrowicz, “Podobnie uprawnienia organu nadzorującego i sądu, należy w kontekście komentowanego przepisu uznać, że są one tożsame z uprawnieniami nadzorczymi jakie ustawodawca przewidział w odniesieniu do stowarzyszenia jako jednostki macierzystej.”

 

3. Nie jest jednak do końca jasny stosunek organów nadzoru oddziału wobec organów nadzoru stowarzyszenia, zwłaszcza w odniesieniu do czynności, w których współdziałają organy oddziału i organy centralne. 

 

Należy jednak pamiętać, że władze centralne odpowiadają również za zgodność działania z prawem oddziałów. Co do zasady nie są wykluczone działania organów nadzoru stowarzyszenia również w zakresie związanym z oddziałami, które są częścią organizacji i to nawet gdy posiadają osobowość prawną.

 

4. Do stosowania sądowych środków nadzoru właściwy miejscowo jest sąd rejonowy (wydział Krajowego Rejestru Sądowego), właściwy dla siedziby oddziału – na wniosek starosty. W ostateczności sąd jest uprawniony do rozwiązania danego oddziału zgodnie z art. 29, odpowiednio stosując przepisy o rozwiązaniu stowarzyszenia.

 

Art. 28

W razie stwierdzenia, że działalność stowarzyszenia jest niezgodna z prawem lub narusza postanowienia statutu w sprawach, o których mowa w art. 10 ust. 1, art. 10a ust. 1 i 3 i art. 10b, organ nadzorujący, w zależności od rodzaju i stopnia stwierdzonych nieprawidłowości, może wystąpić o ich usunięcie w określonym terminie, udzielić ostrzeżenia władzom stowarzyszenia lub wystąpić do sądu na podstawie art. 29.

 

1. Przepis przewiduje dwa samoistne uprawnienia: wystąpienie o usunięcie oraz ostrzeżenia. Tak naprawdę ich charakter prawny nie jest szczególnie odmienny, choć ostrzeżenie odnosi się do już dokonanych działań, a wezwanie do usunięcia do nadal trwających.

 

2. Wystąpienie lub ostrzeżenie również stanowią akty, które podlegać zaskarżeniu do sądu administracyjnego. Kognicji sądu administracyjnego nie podlega rzecz jasna wniosek do sądu, gdyż on nie zmienia sytuacji prawnej stowarzyszenia i jest rozpoznany w postępowaniu cywilnym.

 

Art. 29

1.Sąd, na wniosek organu nadzorującego lub prokuratora, może:

1) udzielić upomnienia władzom stowarzyszenia;

2) uchylić niezgodną z prawem lub statutem uchwałę stowarzyszenia;

3) rozwiązać stowarzyszenie, jeżeli jego działalność wykazuje rażące lub uporczywe naruszanie prawa albo postanowień statutu i nie ma warunków do przywrócenia działalności zgodnej z prawem lub statutem.

2. Sąd rozpoznając wniosek, o którym mowa w ust. 1 pkt 3, może na wniosek lub z własnej inicjatywy wydać zarządzenie tymczasowe o zawieszeniu w czynnościach zarządu stowarzyszenia, wyznaczając przedstawiciela do prowadzenia bieżących spraw stowarzyszenia.
3. Rozpoznając wniosek o rozwiązanie stowarzyszenia, sąd może zobowiązać władze stowarzyszenia do usunięcia nieprawidłowości w określonym terminie i zawiesić postępowanie. W razie bezskutecznego upływu terminu, sąd, na wniosek organu nadzorującego lub z własnej inicjatywy, podejmie zawieszone postępowanie.

 

1. Środki nadzoru, o którym mowa w art. 29, sąd może zastosować tylko na wniosek organu nadzorującego lub prokuratora, zatem działanie z urzędu jest niedopuszczalne. Sąd jest związany wnioskiem, a zatem nie może zastosować innego środka, chyba że – jak w ustępie 3 – wyraźnie zezwala na to ustawa.

 

2. Zgodnie z zasadą jednolitości prokuratury, wniosek, o którym mowa w art. 29, może złożyć i popierać każdy prokurator w Polsce.

 

3. Udzielanie upomnienia przez sąd należy uznać za duplikowanie ostrzeżenia, o którym mowa w art. 28, choć przez organ o innym charakterze, należący do władzy sądowniczej. Przesłanką jest naruszenie prawa lub statutu.

 

4. Istotnym uprawnieniem jest uprawnienie do uchylenia przez sąd uchwały niezgodnej z prawem lub statutem. Dotyczy to uchwał wszystkich władz stowarzyszenia, niezależnie od ich formy. Zaskarżeniem może być objęta jednak jedynie uchwała, czyli oświadczenie woli wyrażające stanowisko danego organu, a nie innego rodzaju czynność prawna (np. umowa, pełnomocnictwo) lub czynność faktyczna.

 

Nie jest jasne, czy możliwość uchylenia dotyczy wyłącznie kwestii obligatoryjnych statutu tj. w sprawach, o których mowa w art. 10 ust. 1, art. 10a ust. 1 i 3 i art. 10b – do tych przepisów odwołuje się art. 28, ale już nie art. 29. Według E. Hadrowicz należy “przyjąć, że przesłanką zastosowania tego środka może być także niezgodność z fakultatywnymi częściami statutu”.

 

5. Wątpliwe jest uchylanie uchwał sprzecznych z prawem. Wydaje się, że właściwszym rozwiązaniem byłoby stwierdzanie przed sąd ich nieważności. Uchwały te są bowiem, zgodnie z art. 58 Kodeksu cywilnego, od początku nieważne, jako czynności sprzeczne z prawem.

 

6. Zaskarżenie uchwały w tym trybie nie jest ograniczone żadnym terminem.

 

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 kwietnia 2015 r., II CSK 392/14

Zgodnie z art. 29 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 roku – Prawo o stowarzyszeniach sąd na wniosek organu nadzorującego lub prokuratora może uchylić niezgodną z prawem lub statutem uchwałę stowarzyszenia. Wniosek podlega rozpoznaniu na rozprawie w postępowaniu nieprocesowym-rejestrowym. Przepis art. 29 ust. 1 pkt 2 ustawy przewiduje tzw. względną nieważność uchwał, polegającą na możliwości uchylenia wadliwej uchwały w wyniku konstytutywnego orzeczenia sądowego. Możliwość żądania uchylenia uchwał stowarzyszenia w omawianym trybie nie została ograniczona terminem; organ nadzoru lub prokurator mają zatem nieograniczoną czasem możliwość wystąpienia ze stosownym wnioskiem.

 

Warto przypomnieć, że członkowie mogą zaskarżać tylko uchwały, które odnoszą się do ich interesu prawnego, czyli stosunku członkostwa (zwłaszcza dotyczy to uchwał o wykluczeniu ze stowarzyszenia).

 

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 października 2015 r. III CZP 27/15

Artykuł 189 k.p.c. nie może być podstawą żądania przez członka stowarzyszenia ustalenia nieistnienia uchwały organu stowarzyszenia niedotyczącej jego stosunku członkostwa.

 

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 2009 r. I CSK 535/08

Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach (t.j. Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 855 ze zm.), nie przewiduje wprost uprawnienia członka stowarzyszenia do zaskarżenia uchwały walnego zebrania członków. Nie oznacza to jednak, że członkowi stowarzyszenia nie przysługuje żadna ochrona, gdy uchwała godzi w jego interesy a zwłaszcza, gdy rozstrzyga o jego członkostwie. Dopuszczalna jest droga sądowa dla rozpoznania roszczenia członka stowarzyszenia o ochronę jego członkostwa przed niezgodnym z prawem lub statutem wykreśleniem ze stowarzyszenia.

 

7. Najdalej idącym środkiem nadzoru jest rozwiązanie stowarzyszenia. Warunkiem jest nie tylko rażące i uporczywe naruszanie prawa lub statutu, ale też brak możliwości poprawy sytuacji. Wydaje się, że praktycznie niemożliwe jest rozwiązanie stowarzyszenia za samo naruszanie statutu, bez elementu naruszania prawa powszechnie obowiązującego.

 

Orzecznictwo europejskie skłania bowiem do interwencji tylko w przypadkach szczególnie istotnego naruszania statutu.

 

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 12 kwietnia 2011 r., 12976/07 (Republikańska Partia Rosji przeciwko Rosji)

Władze nie powinny jednak ingerować w wewnętrzne funkcjonowanie organizacyjne stowarzyszeń w tak daleko idącym zakresie, aby zapewnić przestrzeganie przez stowarzyszenie wszystkich formalności przewidzianych w jego własnym statucie.

 

8. Sąd może na czas postępowania ws. rozwiązania zawiesić zarząd i wyznaczyć przedstawiciela. Nie jest organem ani pełnomocnikiem stowarzyszenia, a jego uprawnienia ograniczają się do załatwiania bieżących spraw, tj. spraw będących w toku. Nie podlegają jednak zawieszeniu inne organy stowarzyszenia, w tym walne zebranie członków (delegatów) oraz organ kontroli wewnętrznej. Co do zasady przedstawiciel powinien nadal działać zgodnie z uchwałami i wolą członków, wyrażaną np. uchwałami walnego zebrania członków, o ile nie jest ona sprzeczna z prawem.

Zgodnie z zasadą proporcjonalności, sąd powinien powołać takiego przedstawiciela tylko wtedy, gdy co najmniej uprawdopodobnione jest, że zarząd może dalej naruszać prawo.

 

9. Zobowiązanie władz do usunięcia nieprawidłowości powinno być regułą i to niezależnie od wcześniejszych środków nadzoru, a odstąpienie powinno następować w przypadkach gdy takie usunięcie jest oczywiście niemożliwe. Rozwiązanie stowarzyszenia jest bowiem ostatecznością.

 

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 7 grudnia 2021 r., Jefimow i Grupa Młodzieży na rzecz Praw Człowieka przeciwko Rosji)

Trybunał ponownie podkreśla, że przymusowe rozwiązanie stowarzyszenia stanowi jedną z najpoważniejszych form ograniczenia wolności zrzeszania się, ponieważ pociąga za sobą zakończenie prawnego bytu stowarzyszenia.

 

10. Przy stosowaniu środków nadzoru należy uwzględnić orzecznictwo strasburskie. Trybunał uznał, że demonstrowanie poglądów rasistowskich wyklucza dalszą działalność stowarzyszenia.

 

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 9 lipca 2013 r., 35943/10 (Vona  przeciwko Węgrom)

Jedną z takich wartości jest współistnienie członków społeczeństwa wolnego od segregacji rasowej, bez której nie można wyobrazić sobie społeczeństwa demokratycznego. Nie można wymagać, by państwo wstrzymywało się z interwencją do czasu, aż ruch polityczny podejmie działania podważające demokrację czy zastosuje przemoc. 

 

To samo dotyczy antysemickich czy rasistowskich wpisów w statucie stowarzyszenia lub regulaminie stowarzyszenia zwykłego.

 

Decyzja w kwestii dopuszczalności Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 2 września 2004 r., 42264/98 (W. P. i inni przeciwko Polsce)

Odnosząc się do faktów niniejszej sprawy Trybunał zauważa, że regulamin Stowarzyszenia Narodowo-Patriotycznego Polaków Poszkodowanych przez Bolszewizm i Syjonizm zawierał w punktach 6, 12 i 15 twierdzenia zarzucające prześladowania Polaków przez Żydów oraz sugerujące istnienie nierówności pomiędzy nimi. Trybunał zgadza się z Rządem, że idee te mogą być postrzegane jako ożywiające antysemityzm. 

 

Samo propagowanie treści niezgodnych z poglądami władzy czy podważania porządku społecznego nie jest jednak powodem stosowania środków nadzorczych.

 

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 9 lipca 2013 r., 35943/10

Rzeczywiście, o ile danego stowarzyszenia nie można w uzasadniony sposób uznać za potencjalne źródło przemocy bądź za wcielenie zaprzeczenia zasad demokratycznych, trudno pogodzić radykalne środki ograniczania takich podstawowych praw jako prawo do wolności stowarzyszania się – w imię ochrony demokracji – z duchem Konwencji, której celem jest gwarantowanie wyrażania opinii politycznych (nawet takich, które są trudne do zaakceptowania przez władze czy większe grupy obywateli i podważają ustalony porządek społeczny) za pośrednictwem wszelkich środków pokojowych i zgodnych z prawem, w tym poprzez stowarzyszenia i zgromadzenia.

 

Art. 30

1. Jeżeli stowarzyszenie nie posiada zarządu zdolnego do działań prawnych, sąd, na wniosek organu nadzorującego lub z własnej inicjatywy, ustanawia dla niego kuratora.
2. Kurator jest obowiązany do zwołania w okresie nie dłuższym niż 6 miesięcy walnego zebrania członków (zebrania delegatów) stowarzyszenia w celu wyboru zarządu. Do czasu wyboru zarządu, kurator reprezentuje stowarzyszenie w sprawach majątkowych wymagających bieżącego załatwienia.

2a. W szczególnie uzasadnionych przypadkach, na wniosek organu nadzorującego lub z własnej inicjatywy, sąd może przedłużyć okres, na jaki został ustanowiony kurator, nie dłużej niż o 6 miesięcy, jeżeli jego czynności nie mogły zostać zakończone przed upływem okresu, o którym mowa w ust. 2.

3. Wynagrodzenie kuratora pokrywa się z majątku stowarzyszenia.

 

1. Częstym powodem braku zarządu zdolnego do działań prawnych jest upływ kadencji, innym może być rezygnacja członków zarządu.

 

2. To, czy zarząd jest zdolny do działań prawnych, zależy od regulacji statutowej. Jeśli ustanawia on jednoosobową reprezentację stowarzyszenia, to jeden członek zarządu jest zdolny do działań prawnych (np. zwołania walnego zebrania członków), nawet gdy statut przewiduje inną liczbę członków zarządu.

 

3. Mimo że kurator ma jedynie reprezentować stowarzyszenie w sprawach majątkowych wymagających bieżącego załatwienia, należy uznać wbrew przepisom ustawy, że może podejmować również niecierpiące zwłoki czynności w sprawach niemajątkowych (np. procesy ws. dóbr osobistych, udział w postępowaniu administracyjnym).

 

4. Co prawda ustęp trzeci stanowi, że wynagrodzenie kuratora pokrywa się z majątku stowarzyszenia, natomiast wynagrodzenie nie jest obligatoryjne. Zgodnie z zasadą autonomii stowarzyszeń, priorytet przy wyznaczaniu kuratora powinni mieć dotychczasowi członkowie zarządu lub inni aktywni członkowie stowarzyszenia, wykonujący swoją funkcję bezpłatnie, bez potrzeby angażowania osób trzecich.

 

5. Walne zebranie członków zwołane przez kuratora w celu wyboru zarządu nie musi ograniczać się do wyboru zarządu, ustawa ustanawia tutaj cel zwołania, a nie zakres działania. Przede wszystkim walne zebranie członków może wybrać również organ kontroli wewnętrznej.

 

6. Jako że wpis do Krajowego Rejestru Sądowego uchwały o wyborze zarządu jest jedynie deklaratoryjny, zarząd może działać z chwilą wyboru przez walne zebranie członków i w tym momencie kurator traci prawo do reprezentacji stowarzyszenia. Nie narusza to możliwości powołania się przez osoby trzecie działające w dobrej wierze na wpis do Krajowego Rejestru Sądowego.

 

Art. 31

1.Sąd wydaje postanowienie o rozwiązaniu stowarzyszenia na wniosek organu nadzorującego, w przypadku gdy:

1) liczba członków stowarzyszenia jest mniejsza niż liczba członków wymaganych do jego założenia;

2) stowarzyszenie nie posiada przewidzianych w ustawie władz i nie ma warunków do ich wyłonienia w okresie nie dłuższym niż 12 miesięcy.

2. Sąd wydaje postanowienie o rozwiązaniu stowarzyszenia na wniosek kuratora, jeżeli pomimo podejmowanych przez kuratora czynności, nie wybrano władz stowarzyszenia i nie ma warunków do ich wyłonienia, w okresie, o którym mowa w ust. 1 pkt 2.

 

1. Przepis ten przewiduje dwa powody rozwiązania stowarzyszenia. Pierwsza to spadek członków stowarzyszenia poniżej siedmiu (związku stowarzyszeń, stowarzyszenia zwykłego lub stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego – poniżej trzech). Może być alternatywą wobec procedury likwidacji stowarzyszenia. 

Dla porównania zgodnie z § 73 niemieckiego kodeksu cywilnego dopiero spadek liczby członków poniżej trzech powoduje utratę osobowości prawnej (mimo że do założenia stowarzyszenia rejestrowego potrzeba siedmiu członków).

 

2. Stowarzyszenie posiadające poniżej siedmiu członków, dopóki nie zostanie rozwiązane, jest jednak w stanie funkcjonować i jego działalność w zmniejszonym składzie sama w sobie nie narusza przepisów prawa materialnego. Żaden przepis nie przewiduje bowiem obowiązku poszukiwania nowych członków. Takie stowarzyszenie jest też w stanie wybrać nowe władze, o ile liczba członków wypełnia ewentualne statutowe kworum.

 

3. Drugim powodem jest brak warunków do wyłonienia władz (przez co należy rozumieć zarząd, gdyż stowarzyszenie może działać bez organu nadzoru; walne zebranie członków nie jest wyłaniane ani wybierane). Powodem może być w szczególności brak kworum.

 

Przepis należałoby zastosować również w przypadku, gdy tożsamość członków nie jest znana oraz nie jest możliwa do ustalenia za pomocą dostępnych organowi nadzoru lub sądowi środków dowodowych (np. dokumentów czy zeznań świadków). W takim przypadku z pewnością nie ma warunków do wyłonienia władz stowarzyszenia.

 

4. Sąd jest związany wnioskiem organu nadzorującego, jednakże należy wziąć pod uwagę, że to sąd sprawuje wymiar sprawiedliwości. Przy wniosku o rozwiązanie ma prawo brać pod uwagę nie tylko przesłanki ustawowe w zakresie liczby członków (poniżej 7 lub 3 w przypadku stowarzyszeń zwykłych i związków stowarzyszeń) oraz brak możliwości wyłonienia zarządu, ale również dodatkowe fakty, np. braku majątku czy braku innych działań, wykazującą realny brak aktywności. W tym przypadku możliwe są dodatkowe kryteria poza ustawowymi. 

 

Złożenie wniosku o rozwiązanie stowarzyszenia jako środek ostateczny nigdy nie powinno być mechaniczne, musi spełniać konwencyjne i konstytucyjne zasady proporcjonalności i odnosić się, zgodnie z celem przepisu, a nie tylko jego brzmieniem, wyłącznie do realnie niefunkcjonujących stowarzyszeń. W razie potrzeby i realnej szansy na wznowienie działalności należy wyznaczyć stowarzyszeniu termin na pozyskanie nowych członków lub wyłonienie zarządu.

 

Art. 32

1. Wnioski, o których mowa w art. 29 ust. 1 oraz art. 31, rozpoznaje sąd rejestrowy na rozprawie.
2. Wnioski organu nadzorującego wnoszone do sądu w ramach sprawowanego nadzoru, są wolne od opłat sądowych.

 

1. Do 2007 r. sąd rozpoznawał te wnioski w składzie z udziałem dwóch ławników. Rozprawa w tych sprawach jest obowiązkowa, na rozprawie powinien przewodniczyć sędzia, a nie referendarz sądowy (Art. 5091 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego), również sędzia zatem powinien wydać postanowienie.
2. 
   Zgodzić się należy z E. Hadrowicz, że stosowanie do 2015 r. przepisów postępowania szczególnego-rejestrowego nie mogło mieć racji bytu, zwłaszcza w zakresie rozwiązania stowarzyuszenia (dotyczy to np. przepisów dotyczących tego, że postanowienia co do istoty sprawy są skuteczne i wykonalne z chwilą ich wydania, a postanowienie co do istoty sprawy wydane zgodnie z wnioskiem nie wymaga uzasadnienia).

 

3. Wolne od opłat sądowych są nie tylko wnioski organu nadzorującego, ale również wnioski prokuratora. Żaden przepis nie ustanawia jednak zwolnienia np. apelacji stowarzyszenia od postanowień, które nie dotyczą wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego, np. w zakresie uchylenia uchwały.

 

Rozdział 4. Majątek stowarzyszenia.

Art. 33

1. Majątek stowarzyszenia powstaje ze składek członkowskich, darowizn, spadków, zapisów, dochodów z własnej działalności, dochodów z majątku stowarzyszenia oraz z ofiarności publicznej.
2. Stowarzyszenie, z zachowaniem obowiązujących przepisów, może przyjmować darowizny, spadki i zapisy oraz korzystać z ofiarności publicznej.

 

Przepis w istocie jest zbędny, majątek stowarzyszenia może pochodzić ze wszystkich legalnych źródeł przychodów, także niewymienionych w powyższym przepisie. Analogicznego przepisu nie przewidziano w Kodeksie spółek handlowych lub ustawie o fundacjach.

 

Art. 34 Stowarzyszenie może prowadzić działalność gospodarczą, według ogólnych zasad określonych w odrębnych przepisach. Dochód z działalności gospodarczej stowarzyszenia służy realizacji celów statutowych i nie może być przeznaczony do podziału między jego członków.

 

1. W orzecznictwie i doktrynie zwraca się uwagę na to, że działalność gospodarcza musi mieć charakter pomocniczy czy subsydiarny.

Żaden przepis nie przewiduje, by działalność gospodarcza była całkowicie marginalna lub uboczna, choć nie może stanowić istoty działalności stowarzyszenia.

 

2. Ograniczenie dotyczy tylko działalności gospodarczej. Stowarzyszenie może jednak np. prowadzić wyłącznie odpłatną działalność pożytku publicznego, gdyż nie jest to działalność gospodarcza, a także nie przekreśla to niezarobkowego celu stowarzyszenia.

 

3. Zasada braku podziału dochodu jest jedynie zasadą ideową, gdyż niezależnie od tego przepisu dochody stowarzyszenia stanowią jego dochody jako osoby prawnej i członkowie nie mają tytułu prawnego do ich pobierania. Majątek stowarzyszenia po jego likwidacji nie może stać się własnością członków.

 

4. Jeśli członkowie wykonują pracę w ramach działalności gospodarczej na podstawie umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej, mogą otrzymywać z tego tytułu np. regulaminowe premie za wynik gospodarczy i nie należy tego uznawać za podział zysku. Stowarzyszenie jako pracodawca lub przedsiębiorca nie znajduje się tu w innej sytuacji niż inne jednostki.

 

Art. 35 Stowarzyszenie może otrzymywać dotację według zasad określonych w odrębnych przepisach.

 

Również ten przepis jest zbędny. Zasady otrzymywania dotacji są określone m.in. w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie oraz ustawie o Narodowym Instytucie Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego.

 

Rozdział 5. Likwidacja stowarzyszeń.

 

Art. 36

1. W razie rozwiązania się stowarzyszenia na podstawie własnej uchwały, likwidatorami stowarzyszenia są członkowie jego zarządu, jeżeli statut lub, w razie braku odpowiednich postanowień statutu, uchwała ostatniego walnego zebrania członków (zebrania delegatów) tego stowarzyszenia nie stanowi inaczej.
2. W razie rozwiązania stowarzyszenia przez sąd, zarządza on jego likwidację, wyznaczając likwidatora.

 

1. Rozwiązanie stowarzyszenia jest pierwszym etapem procedury likwidacji. Statut określa, który organ jest właściwy w zakresie rozwiązania stowarzyszenia, nie musi być to walne zebranie członków (a contrario wobec wyboru likwidatorów, gdzie ustawa wskazuje walne zebranie).

 

2. Stowarzyszenie, dopóki nie zostanie wykreślone z Krajowego Rejestru Sądowego, istnieje jako podmiot prawny i jest m.in. stroną zawartych umów. W okresie likwidacji istnieją również nadal inne niż zarząd organy stowarzyszenia, w szczególności walne zebranie członków, które jest władne zmienić statut, zwłaszcza gdyby było to potrzebne dla ułatwienia likwidacji.

 

Istnieje domniemanie, że likwidatorami są członkowie ostatniego zarządu. Nie można zgodzić się z E.Hadrowicz, że “Likwidatorem może być wyłącznie osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych.” Skoro likwidatorami co do zasady są członkowie zarządu, to zgodnie z art. 3 ust. 2 mogą być nimi również osoby w wieku od 16 do 18 lat.

 

3. Aktualnie rozwiązanie i likwidacja jest jedynym sposobem zakończenia bytu stowarzyszenia, co jest rozwiązaniem nieoptymalnym z punktu widzenia trzeciego sektora. Ustawodawca powinien określić również możliwość łączenia stowarzyszeń, jak w przypadku innych osób prawnych (np. spółek handlowych i fundacji).

 

4. Implementacja planowanej dyrektywy ws. europejskich stowarzyszeń transgranicznych wprowadzi także inną możliwość, tj. przekształcenia stowarzyszenia w europejskie stowarzyszenie transgraniczne.

 

Wniosek DYREKTYWA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY w sprawie europejskich stowarzyszeń transgranicznych (COM/2023/516 final)

Artykuł 17

Przekształcenie stowarzyszeń niekomercyjnych w europejskie stowarzyszenie transgraniczne

1. Państwa członkowskie zapewniają, aby stowarzyszenia niekomercyjne mające siedzibę w Unii mogły przekształcić się w europejskie stowarzyszenie transgraniczne w tym samym państwie członkowskim.
2. Państwa członkowskie zapewniają, aby wszelkie przekształcenie było zatwierdzane przez organ decyzyjny podmiotu przekształcającego się.
3. Państwa członkowskie zapewniają, aby przekształcenie nie skutkowało rozwiązaniem stowarzyszenia niekomercyjnego, które przekształca się, ani ustaniem jego osobowości prawnej.
4. Państwa członkowskie zapewniają przeniesienie wszystkich aktywów i zobowiązań do nowo utworzonego europejskiego stowarzyszenia transgranicznego.
5. Państwa członkowskie zapewniają, aby przekształcenie stało się skuteczna z chwilą rejestracji nowo utworzonego europejskiego stowarzyszenia transgranicznego zgodnie z art. 19.
6. Państwa członkowskie zapewniają, aby wpis dotyczący stowarzyszenia niekomercyjnego, które przekształciło się, został wykreślony z wszelkich rejestrów.

 

Stowarzyszenia, stowarzyszenia zwykłe i związki stowarzyszeń z pewnością spełniają wymóg bycia “niekomercyjnym stowarzyszeniem”, dlatego implementacja jest ustawy musi przewidywać przekształcenia podmiotowe wszystkich tych form prawnych. Również kluby sportowe, stowarzyszenia ogrodowe i ich związki oraz koła gospodyń wiejskich powinny mieć taką możliwość, jako że również są co do istoty stowarzyszeniami niekomercyjnymi, a prawo europejskie nie przewiduje ograniczeń ze względu na cel działania.

 

Art. 37

1. Obowiązkiem likwidatora jest przeprowadzenie likwidacji w możliwie najkrótszym czasie, w sposób zabezpieczający majątek likwidowanego stowarzyszenia przed nieuzasadnionym uszczupleniem.

2.Likwidator w szczególności powinien:

1) zawiadomić sąd o wszczęciu likwidacji i wyznaczeniu likwidatora, z podaniem swego nazwiska, imienia i miejsca zamieszkania, jeżeli nie zachodzą warunki określone w art. 36 ust. 2;

2) dokonywać czynności prawnych niezbędnych do przeprowadzenia likwidacji, podając do publicznej wiadomości o wszczęciu postępowania likwidacyjnego;

3) po zakończeniu likwidacji zgłosić sądowi wniosek o wykreślenie stowarzyszenia z Krajowego Rejestru Sądowego.

3. Jeżeli likwidacja nie zostanie zakończona w ciągu roku od dnia jej zarządzenia, likwidatorzy przedstawiają przyczyny opóźnienia sądowi, który w razie uznania opóźnienia za usprawiedliwione przedłuża termin likwidacji lub zarządza zmianę likwidatorów.

 

1. Art. 37 przewiduje obowiązki likwidatora, zarówno w przypadku rozwiązania decyzją samej organizacji, jak i wskutek zastosowania przez sąd środków nadzoru (art. 29, art. 31).

 

2. Przepis nie określa sposobu podania do publicznej wiadomości o wszczęciu postępowania likwidacyjnego, przez co możliwe jest opublikowanie wiadomości w dowolnym miejscu w internecie albo dowolnym miejscu w przestrzeni publicznej kraju. W praktyce takim miejscem jest dział ogłoszeń portalu ngo.pl.

 

3. Likwidator poza obowiązkami określonymi w tym przepisie ma również obowiązki przewidziane w przepisach podatkowych czy przepisach o rachunkowości dla zarządu stowarzyszenia.

 

Likwidator ma prawo dokonywać czynności prawnych niezbędnych do przeprowadzenia likwidacji, w co wchodzi także zawieranie nowych umów, o ile są konieczne dla likwidacji, co stwierdza przede wszystkim sam likwidator. Ustawa nie przewiduje żadnych środków bieżącego nadzoru sądowego nad likwidacją, w tym kwestionowania czynności likwidatora w jakimkolwiek trybie.

 

Stowarzyszenie w likwidacji nie może jednak inicjować spraw sądowoadministracyjnych, co podlega kontroli sądu

 

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Rzeszowie z dnia 19 stycznia 2017 r., II SA/Rz 245/16

Stowarzyszenie w likwidacji nie powinno inicjować nowych spraw, które nie pozostają w związku z procesem wygaszania jego działalności, z likwidacją. Czynności likwidatora powinny bowiem koncentrować się na zakończeniu działalności stowarzyszenia, a nie na podejmowaniu nowej niezwiązanej z procesem likwidacji, którego zakończenie w ten sposób tylko oddala się w czasie.

 

Ustawa nie określa kwestii ewentualnej wymiany na stanowisku likwidatora. Wydaje się jednak, że z uwagi na określony czas likwidacji, a także wyłącznie sądowe uprawnienie do wymiany likwidatora po roku, takiego uprawnienia nie ma walne zebranie członków, chyba że przewidział to statut stowarzyszenia. W razie jednak ustąpienia likwidatora, w tym przez rezygnację, walne zebranie członków powinno jednak móc uzupełnić skład likwidatorów. Sąd bowiem ma takie prawo jedynie w określonym przypadku.

 

4. Słusznie E. Hadrowicz stwierdza, że likwidatorzy reprezentują stowarzyszenie w sposób, który wynika ze statutu stowarzyszenia dla jego reprezentacji przez zarząd. Wątpliwości można mieć jednak w przypadku, gdyby np. statut przewidywał uprawnienia dla prezesa zarządu lub skarbnika, których to funkcji nie ma w przypadku likwidatorów. W przypadku, gdy likwidatorami są dotychczasowi członkowie zarządu, należałoby w drodze analogii stosować dotychczasowe przepisy statutu.

 

Likwidatorzy mają wszystkie uprawnienia zarządu, przede wszystkim mają prawo zwołania walnego zebrania członków, gdyby było to potrzebne dla celów likwidacji (np. w celu zmiany statutu albo wyboru pełnomocnika do zawarcia umowy z likwidatorem zgodnie z art. 11 ust. 4 ustawy).

 

5. Termin na likwidację wynosi co do zasady jeden rok. Sąd ma prawo przedłużyć lub zarządzić ten termin. Wydaje się, że w przypadku gdy likwidacja nie została ukończona i nadal istnieją sprawy w toku, nie jest możliwa inna decyzja, gdyż byłoby to sprzeczne z celem przepisów o likwidacji. Nie dałoby się bowiem orzec o wykreśleniu z Krajowego Rejestru Sądowego stowarzyszenia, które posiada majątek lub sprawy w toku.

 

Art. 38 Majątek zlikwidowanego stowarzyszenia przeznacza się na cel określony w statucie lub w uchwale walnego zebrania członków (zebrania delegatów) o likwidacji stowarzyszenia. W razie braku postanowienia statutu lub uchwały w tej sprawie, sąd orzeka o przeznaczeniu majątku na określony cel społeczny.

 

1. Majątek przeznacza się na inny cel dopiero po uregulowaniu wszystkich zobowiązań stowarzyszenia z likwidacji. Nie można przeznaczyć go do podziału między członków stowarzyszenia. Cel określony uchwałą własną nie musi być “społeczny”, a zatem jest możliwe również przeznaczenie go na darowizny dla osób innych niż członkowie np. przez wsparcie dla dotychczasowych beneficjentów stowarzyszenia zajmującego się ochroną zdrowia czy pomocą społeczną.

 

2. Statut lub uchwała walnego zebrania delegatów może przewidywać cel w sposób określony (np. konkretną organizację), ale może też upoważniać likwidatorów do wyboru spośród kilku celów.

 

3. Określony przez sąd cel społeczny powinien być zgodny z celami zlikwidowanego stowarzyszenia, o ile to możliwe. Powinien być także, o ile to możliwe, zgodny z oświadczeniem woli likwidatorów, którzy byli członkami zarządu. Wynika to z zasady autonomii stowarzyszeń.

 

Art. 39 Koszty likwidacji pokrywa się z majątku likwidowanego stowarzyszenia.

 

1. Kosztami likwidacji może być również wynagrodzenie likwidatorów; do zawierania umów z likwidatorami należy stosować odpowiednio przepis o zawieraniu umów z członkami zarządu.

 

2. Nie ma mowy o pokrywaniu kosztów likwidacji z majątku Skarbu Państwa, jak w pierwotnym brzmieniu ustawy z 1989 r., Skarb Państwa bowiem co do zasady nie odpowiada za zobowiązania osób prawnych prawa prywatnego.

 

3. Do rozwiązanego i wykreślonego z Krajowego Rejestru Sądowego stowarzyszenia stosuje się art. 25e ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym. Zgodnie z tym przepisem, Skarb Państwa nabywa nieodpłatnie z mocy prawa mienie pozostałe po wykreślonym z Rejestru podmiocie, którym nie rozporządził przed wykreśleniem właściwy organ (likwidator).

 

Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność z nabytego mienia za zobowiązania podmiotu wykreślonego z Rejestru, a roszczenia wierzycieli wygasają, jeżeli nie będą dochodzone przeciwko Skarbowi Państwa w terminie roku od chwili nabycia mienia przez Skarb Państwa. Skarb Państwa jest reprezentowany przez starostę, właściwego ze względu na ostatnią siedzibę stowarzyszenia.

4. 
   Pomijając ten przypadek, z chwilą wykreślenia stowarzyszenia z Krajowego Rejestru Sądowego wygasają wszelkie roszczenia cywilnoprawne, w przypadku których stowarzyszenia było jedynym wierzycielem. Stowarzyszenie takie nie posiada bowiem następcy prawnego.

 

Rozdział 6. Stowarzyszenia zwykłe.

 

Art. 40

1. Uproszczoną formą stowarzyszenia jest stowarzyszenie zwykłe, nieposiadające osobowości prawnej.

1a. Stowarzyszenie zwykłe może we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywane.

1b. Każdy członek odpowiada za zobowiązania stowarzyszenia zwykłego bez ograniczeń całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi członkami oraz ze stowarzyszeniem. Odpowiedzialność ta powstaje z chwilą, gdy egzekucja z majątku stowarzyszenia zwykłego okaże się bezskuteczna.

1c. Przepis ust. 1b nie stanowi przeszkody do wniesienia powództwa przeciwko członkowi, zanim egzekucja z majątku stowarzyszenia zwykłego okaże się bezskuteczna.

2. Osoby w liczbie co najmniej trzech, zamierzające założyć stowarzyszenie zwykłe, uchwalają regulamin działalności, określający w szczególności nazwę stowarzyszenia zwykłego, cel lub cele, teren i środki działania, siedzibę, przedstawiciela reprezentującego stowarzyszenie zwykłe albo zarząd, zasady dokonywania zmian regulaminu działalności, sposób nabycia i utraty członkostwa, a także sposób rozwiązania stowarzyszenia zwykłego.
3. Stowarzyszenie zwykłe, które zamierza posiadać zarząd, określa w regulaminie działalności tryb jego wyboru oraz uzupełniania składu, kompetencje, warunki ważności jego uchwał oraz sposób reprezentowania stowarzyszenia zwykłego, w szczególności zaciągania zobowiązań majątkowych.
4. Stowarzyszenie zwykłe, które zamierza posiadać organ kontroli wewnętrznej, określa w regulaminie działalności tryb jego wyboru, uzupełniania składu oraz jego kompetencje.

5.Przedstawiciel reprezentujący stowarzyszenie zwykłe albo zarząd składają na piśmie organowi nadzorującemu właściwemu ze względu na siedzibę stowarzyszenia zwykłego wniosek o wpis do ewidencji stowarzyszeń zwykłych, zwanej dalej,,ewidencją”, dołączając:

1) regulamin działalności;

2) listę założycieli stowarzyszenia zwykłego, zawierającą ich imiona i nazwiska, datę i miejsce urodzenia, miejsce zamieszkania oraz własnoręczne podpisy założycieli;

3) imię i nazwisko, adres zamieszkania oraz numer PESEL przedstawiciela reprezentującego stowarzyszenie zwykłe albo członków zarządu;

4) imię i nazwisko, adres zamieszkania oraz numer PESEL członków organu kontroli wewnętrznej, o ile regulamin działalności przewiduje ten organ;

5) adres siedziby stowarzyszenia zwykłego.

6. Jeżeli wniosek o wpis składa zarząd, podpisują go wszyscy członkowie zarządu.

 

1. Stowarzyszenie zwykłe jest uproszczoną formą stowarzyszenia, jednakże jest ograniczone w prawach tylko wtedy, gdy przepisy wyraźnie tak stanowią. Do stowarzyszenia zwykłego stosuje się bowiem wszystkie gwarancje wolności zrzeszania się i nie powinno być dyskryminowane wobec stowarzyszeń z osobowością prawną.

 

 Stowarzyszenie zwykłe jest rejestrowane w ewidencji prowadzonej przez starostów (prezydentów miast na prawach powiatu). Stowarzyszenie jest organizacją pozarządową, zgodnie z ustawą o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie

 

Stowarzyszenia zwykłe jako uproszczona forma stowarzyszeń wywodzą się m.in. z niemieckiego kodeksu cywilnego z 1896 r. Zostały również przejęte przez prawo o stowarzyszeniach z 1932 r. oraz z 1989 r. W 2016 r. weszła w życie reforma, która umożliwiła szersze działanie stowarzyszeniom zwykłym, w tym umożliwiła im uzyskiwanie dotacji czy darowizn. 

 

Przez lata na gruncie poprzedniego stanu prawnego trwała dyskusja o tym, czy w ogóle stanowią ułomną osobę prawną. Ich działanie było trudne, gdyż mogły jedynie korzystać ze składek członkowskich. W praktyce były zakładane głównie na potrzeby prowadzenia postępowań administracyjnych i sądowoadministracyjnych.

 

2. Stowarzyszenie zwykłe po zmianach z 2015 r. jest tzw. ułomną osobą prawną. Kodeks cywilny (art. 331) przewiduje, że do jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną stosuje się przepisy o osobach prawnych. 

 

Co do zasady zatem stowarzyszenie zwykłe posiada takie prawa jak stowarzyszenie, w tym może być członkiem wspierającym stowarzyszenia oraz członkiem związku stowarzyszeń (choć nie członkiem-założycielem).

 

Stowarzyszenie zwykłe może być pracodawcą, a także może zawierać umowy cywilnoprawne z osobami prawnymi, fizycznymi lub innymi stowarzyszeniami zwykłymi.

 

3. Stowarzyszenie może posiadać organ w postaci przedstawiciela lub zarządu. Przedstawiciela także należy traktować jako organ ułomnej osoby prawnej, a jego pozycja w niczym praktycznie nie różni się od jednoosobowego zarządu.

 

4. W przeciwieństwie do przepisów o zarządzie, w przypadku przedstawiciela nie jest wymagane określenie zasad reprezentowania przezeń stowarzyszenia zwykłego, w tym w zakresie zaciągania zobowiązań majątkowych. Należy uznać, że w takim przypadku przedstawiciel jest ograniczony tylko przepisami art. 41a.

 

5. Stowarzyszenie zwykłe, podobnie jak każde inne zrzeszenie, może zajmować się działalnością społecznie użyteczna, ale ma prawo realizować dowolne cele, nawet osobiste czy fantazyjne, o ile nie są sprzeczne z prawem. Cele mogą mieć także związek ze wspieraniem działalności gospodarczej, o ile samo stowarzyszenie zwykłe jej nie podejmie.

 

6. Istotną różnicą wobec stowarzyszenia jest odpowiedzialność członków stowarzyszenia za jego zobowiązania, w tym cywilnoprawne. Warto jednak pamiętać, że jest to odpowiedzialność subsydiarna, czyli pomocnicza, a odpowiada przede wszystkim samo stowarzyszenie.

 

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie z dnia  24 listopada 2017 r., sygnatura akt I SA/Lu 671/17

Obecnie mamy do czynienia z odpowiedzialnością członków stowarzyszenia o charakterze wtórnym (subsydiarnym), która wchodzi w rachubę dopiero wówczas, gdy egzekucja z majątku stowarzyszenia zwykłego okaże się bezskuteczna (art. 40 ust. 1b ustawy z 1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach). Pomimo więc przyjęcia, że członek jest dłużnikiem z tytułu długu stowarzyszenia zwykłego, to przede wszystkim stowarzyszenie zwykłe (będąc ex lege dłużnikiem głównym) zobligowane jest (w pierwszej kolejności) wykonać zobowiązanie.

 

Członek, który wykona zobowiązanie, ma prawo domagać się zwrotu od stowarzyszenia, ale także innych członków. Jest to zwrot w częściach równych, a regulamin nie może wprowadzić tu nierówności członków.

 

7. Problematyczna może okazać się to, jak daleko w czasie rozciąga się odpowiedzialność. Należy uznać, że członek odpowiada za zobowiązanie zaciągnięte w czasie, gdy był członkiem stowarzyszenia lub zaciągnięte wcześniej, jako że mogą być objęte oświadczeniem woli. Nie odpowiada jednak za zobowiązanie zaciągnięte po jego wystąpieniu.

 

8. Inne przepisy dotyczą odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe (i np. zobowiązania dotyczące składek na ubezpieczenie społeczne). Zgodnie z art. 116a Ordynacji podatkowej, członek zarządu stowarzyszenia zwykłego odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie ze stowarzyszeniem i pozostałymi członkami zarządu za zaległości podatkowe stowarzyszenia. Dopiero w przypadku gdy stowarzyszenie zwykłe nie posiada zarządu, za zaległości podatkowe stowarzyszenia odpowiada całym swoim majątkiem członek stowarzyszenia solidarnie ze stowarzyszeniem i pozostałymi członkami.

 

Zatem paradoksalnie, w przypadku stowarzyszenia zwykłego posiadającego zarząd odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe dotyczy mniejszego grona osób niż w przypadku zobowiązań cywilnoprawnych (tylko zarządu). Jest to sytuacja odwrotna niż w przypadku stowarzyszenia, będącego osobą prawną, gdzie zarząd ma większą odpowiedzialność.

 

Art. 40a

1. Stowarzyszenie zwykłe powstaje i może rozpocząć działalność z chwilą wpisu do ewidencji.

2.Organ nadzorujący dokonuje wpisu do ewidencji w terminie 7 dni od dnia:

1) wpływu wniosku o wpis, jeżeli nie został złożony wniosek, o którym mowa w art. 41;

2) uprawomocnienia się orzeczenia odrzucającego albo oddalającego wniosek, o którym mowa w art. 41.

3. Jeżeli wniosek o wpis zawiera braki, organ nadzorujący wzywa do jego uzupełnienia w terminie 14 dni od dnia otrzymania wezwania. Termin na dokonanie wpisu, o którym mowa w ust. 2, liczy się od dnia uzupełnienia wniosku o wpis. Nieuzupełnienie wniosku o wpis w terminie 14 dni powoduje jego bezskuteczność.
4. Organ nadzorujący informuje niezwłocznie przedstawiciela reprezentującego stowarzyszenie zwykłe albo zarząd o dokonaniu wpisu do ewidencji albo bezskuteczności wniosku o wpis.
5. W przypadku gdy organ nadzorujący nie dokona wpisu do ewidencji w terminie 7 dni od dnia wpływu wniosku o wpis lub uzupełnienia jego braków i nie został złożony wniosek, o którym mowa w art. 41, przedstawicielowi reprezentującemu stowarzyszenie zwykłe albo zarządowi przysługuje prawo wniesienia skargi na bezczynność do sądu administracyjnego.

6.Do rozpoznania skargi, o której mowa w ust. 5, stosuje się przepisy ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. z 2019 r. poz. 2325), z tym że:

1) organ nadzorujący przekazuje akta sprawy i odpowiedź na skargę w terminie 14 dni od dnia wniesienia skargi;

2) sąd rozpoznaje skargę w terminie 30 dni od dnia otrzymania akt sprawy wraz z odpowiedzią na skargę.

 

1. Stowarzyszenie zwykłe, podobnie jak stowarzyszenie, może działać wyłącznie po wpisie do ewidencji (tzw. wpis konstytutywny).

 

2. Organ nadzorujący może wyłącznie dokonać wpisu do ewidencji, której nie ma prawa samodzielnie odmówić. Odmowa wpisu należy wyłącznie do sądu rejestrowego.

 

Organ nadzorujący może wyłącznie jednokrotnie wezwać do uzupełnienia braków. Ponawianie takiego wezwania oznacza bezczynność i może wiązać się z wchodzeniem w kompetencje sądu rejestrowego.

 

3. Przepisy przewidują dualizm trybu sądowego. Bezczynność organu nadzorującego należy do sądów administracyjnych, a zakazanie działalności, zgodnie z art. 41, do sądu rejestrowego (orzekającego w postępowaniu cywilnym).

 

4. Omawiany przepis skraca termin na przekazanie skargi przez starostę do sądu administracyjnego z 30 do 14 dni, a także ustanawia termin na rozpoznanie sprawy przez sąd na 30 dni. Jest to termin instrukcyjny, którego przekroczenie nie powoduje samo z siebie skutków prawnych.

 

Art. 40b

1.W ewidencji zamieszcza się:

1) nazwę stowarzyszenia zwykłego, jego cel lub cele, teren i środki działania oraz adres siedziby;

2) imię i nazwisko przedstawiciela reprezentującego stowarzyszenie zwykłe albo członków zarządu oraz sposób reprezentowania stowarzyszenia zwykłego przez zarząd, o ile regulamin działalności przewiduje ten organ;

3) imię i nazwisko członków organu kontroli wewnętrznej, o ile regulamin działalności przewiduje ten organ;

4) informacje o regulaminie działalności i jego zmianach;

5) informację o posiadaniu statusu organizacji pożytku publicznego;

6) informacje o przekształceniu lub rozwiązaniu stowarzyszenia zwykłego;

7) imię i nazwisko likwidatora stowarzyszenia zwykłego;

8) informacje o zastosowaniu wobec stowarzyszenia zwykłego środków, o których mowa w rozdziale 3.

2. Stowarzyszenie zwykłe składa organowi nadzorującemu, w terminie 7 dni od dnia wystąpienia zdarzenia uzasadniającego zmianę danych, wniosek o zamieszczenie w ewidencji zmienionych danych, o których mowa w ust. 1, załączając dokumenty stanowiące podstawę zmiany. Przepisy o wpisie do ewidencji stosuje się odpowiednio.
3. Stowarzyszenie zwykłe ma obowiązek informować o zmianie adresu zamieszkania osób, o których mowa w art. 40 ust. 5 pkt 3 i 4.
4. Ewidencja jest jawna i udostępniana na stronie podmiotowej organu nadzorującego w Biuletynie Informacji Publicznej. Każdy ma prawo otrzymania zaświadczeń z ewidencji.
5. Dokumenty złożone do organu nadzorującego stanowią akta ewidencyjne, które są dostępne dla osób mających interes prawny.
6. Ewidencja może być prowadzona w systemie teleinformatycznym.
7. Minister właściwy do spraw administracji publicznej określi, w drodze rozporządzenia, sposób prowadzenia ewidencji, jej wzór oraz szczegółową treść wpisów w ewidencji w zakresie, o którym mowa w ust. 1, biorąc pod uwagę konieczność zapewnienia przejrzystości, kompletności i dostępności do danych zawartych w ewidencji.

 

1. Przepis art. 40b nie tylko określa zakres danych dostępnych w ewidencji, ale również jest podstawą do przetwarzania danych osobowych członków organów stowarzyszenia zwykłego.

 

2. Dostępność akt ewidencyjnych jedynie dla osób, które mają interes prawny, jest ograniczeniem w stosunku do dostępności akt Krajowego Rejestru Sądowego, które są dostępne dla każdego.

 

3. ‘

 

4. Wniosek o wydanie zaświadczenia może być złożony również w drodze elektronicznej (na skrzynkę e-PUAP lub adres do doręczeń elektronicznych), a zaświadczenie może być wydane również w formie dokumentu elektronicznego. W przeciwieństwie do uzyskiwania odpisów z Krajowego Rejestru Sądowego, wniosek taki podlega co do zasady opłacie skarbowej w wysokości 17 zł.

 

5. Inaczej niż w przypadku Krajowego Rejestru Sądowego, stowarzyszenie zwykłe musi samo dokonać rejestracji w urzędzie statystycznym (na formularzu RG-OP) i urzędzie skarbowym (na formularzu NIP-2). Uzyskuje wtedy numery NIP i REGON. Zgłoszeniu podlegają także zmienione dane dotyczące np. nowej nazwy, nowego adresu czy rachunków bankowych (w przypadku NIP-2).

 

7. Stowarzyszenie zwykłe przed sądami administracyjnymi może posługiwać się numerem ewidencji. Dla pewności należy jednak podać również nazwę starosty prowadzącego ewidencję, bo ewidencji jest ponad 300.

 

Postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 16 września 2021 r., sygnatura akt II OZ 581/21

Z powyższego wynika, że stowarzyszenie zwykłe może spełnić obowiązek wynikający z art. 46 § 2 pkt 1 lit. c Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi poprzez podanie numeru z ewidencji stowarzyszeń zwykłych.

 

8. Warto również dodać, że stowarzyszenie zwykłe, które chce zostać organizacją pożytku publicznego, będzie również równolegle zarejestrowane w Krajowym Rejestrze Sądowym z tytułu posiadania statusu takiej organizacji, nie będąc wykreślone z ewidencji stowarzyszeń zwykłych.

 

Art. 41 Sąd rejestrowy, na wniosek organu nadzorującego lub prokuratora, może zakazać założenia stowarzyszenia zwykłego, jeżeli nie spełnia ono warunków określonych w przepisach prawa.

 

1. Wniosek taki powinien być złożony wyłącznie, gdy stowarzyszenie nie uzupełniło braków. Na złożenie wniosku organ nadzorujący ma 7 dni od czasu uzupełnienia wniosku

 

Również prokurator musi działać w okresie przed wpisem do ewidencji, potem możliwe jest jedynie następczych zastosowanie środków nadzorczych.

 

2. Jedynym powodem zakazania założenia jest sprzeczność z przepisami prawa (może dotyczyć np. zbyt małej liczby członków, niepełnego regulaminu lub regulaminu sprzecznego z prawem).

 

3. Od orzeczenia sądu rejestrowego w tym przedmiocie (zarówno pozytywnego, jak i negatywnego) przysługuje apelacja oraz skarga kasacyjna (zgodnie z art. 5191 § 3 Kodeksu postępowania administracyjnego).

 

Art. 41a

1. Stowarzyszenie zwykłe reprezentuje przedstawiciel reprezentujący stowarzyszenie zwykłe albo zarząd.
2. Podejmowanie przez przedstawiciela reprezentującego stowarzyszenie zwykłe albo zarząd czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu wymaga uprzedniej zgody wszystkich członków stowarzyszenia zwykłego oraz udzielenia przez nich pełnomocnictwa do dokonania tych czynności.

3.Czynnościami przekraczającymi zakres zwykłego zarządu są w szczególności:

1) nabycie oraz zbycie nieruchomości lub prawa użytkowania wieczystego;

2) ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego;

3) zawarcie umowy kredytu albo pożyczki;

4) przejęcie długu, uznanie długu, zwolnienie z długu, przystąpienie do długu, zawarcie umowy poręczenia lub zawarcie innej podobnej umowy;

5) zaciągnięcie innych zobowiązań przekraczających wartość 10 000 zł.

 

1. Skoro stowarzyszenie zwykłe działa przez swoje organy, to przedstawiciel również stanowi organ ułomnej osoby prawnej.

 

2. Nie istnieje jedna definicja czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu. Wyliczenie w ustępie 3 jest jedynie przykładowe, co może powodować problemy praktyczne.

 

Podjęcie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu wymaga dwóch czynności: zgody oraz pełnomocnictwa. Rozwiązanie wydaje się nadmiarowe, zwłaszcza że pełnomocnictwo jest udzielane nie za członków, a za inną osobę (ułomną osobę prawną). Obie czynności mogą być zawarte w jednym oświadczeniu woli (np. jednym dokumencie). Nie są jednak uchwałą żadnego organu, w tym walnego zebrania członków, w tym przypadku to członkowie działają za ułomną osobę prawną jako jej przedstawiciele.

 

Zgoda przez wyraźną decyzję ustawodawcy musi być uprzednia (co oznacza brak możliwości późniejszego potwierdzenia) oraz musi zawierać również pełnomocnictwo wszystkich członków stowarzyszenia. Nie ma jednak przeszkód, by dwa oświadczenia woli (zgoda i pełnomocnictwo) były potwierdzone jednym podpisem (albo wyrażone ustnie, o ile zezwala na to forma czynności prawnej, która będzie dokonana).

 

3. Naszym zdaniem, możliwa jest blankietowa zgoda i pełnomocnictwo dla czynności na przyszłość, jako że ustawa mówi ogólnie o “podejmowaniu czynności”, a nie podjęciu konkretnej czynności. Kodeks cywilny dopuszcza zaś pełnomocnictwa ogólne i rodzajowe, tym bardziej dopuszcza ogólną zgodę jako oświadczenie woli.

 

4. Problem pojawia się przy definiowaniu tzw. czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu. Ustawa tylko przykładowo wymienia ich katalog. Najczęściej pojawiającym się w praktyce jest zawarcie umowy pożyczki (zarówno jako pożyczkodawca, jak i pożyczkobiorca) oraz jakiekolwiek zobowiązania przekraczające wartość 10 tys. zł.

 

5. Niestety, w niektórych przypadkach trudno powiedzieć kiedy dokładnie wartość zobowiązania przekracza 10 tys. zł. Możliwe jest bowiem, że ostateczna kwota nie jest znana, np. w przypadku umów zlecenia lub umów o pracę. Należy jednak uznać, że co do zasady przepis dotyczy tylko zobowiązań, w których przekroczenie danej kwoty jest jasne już przy ich zaciąganiu.

 

Pojęcie “czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu” pojawia się jednak w innych ustawach i pomocniczo można stosować orzecznictwo oparte na innych przepisach.

 

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2023 r., sygnatura akt II CSKP 528/22

Za czynność zwykłego zarządu uznaje się np. pobieranie wierzytelności z tytułu czynszu najmu oraz innych wierzytelności, jakie przynosi rzecz wspólna, a dochodzenie tych wierzytelności przed sądem uznaje się za czynność zachowawczą. Oświadczenie o potrąceniu, nawet w przypadku wierzytelności opiewającej na znaczną kwotę, w zasadzie nie prowadzi do istotnej zmiany majątkowej, skoro jego konsekwencją jest równowartościowe umorzenie wierzytelności i zobowiązania, co oznacza, że nie dochodzi do uszczuplenia majątku – tym samym można je uznać za czynność zwykłego zarządu. 

 

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z dnia 10 maja 2023 r., sygnatura akt II SA/Łd 55/23

Czynność obejmująca złożenie odwołania w sprawie zatwierdzenia projektu architektoniczno-budowlanego oraz w sprawie przebudowy i nadbudowy budynku mieszkalnego należącego do skarżącej, jest czynnością przekraczającą zwykły zakres zarządu nieruchomością.

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Kielcach z dnia 12 kwietnia 2023 r., II SA/Ke 147/23

instalowanie takich urządzeń, jak przyłącza wodociągowe i kanalizacyjne na nieruchomości stanowiące współwłasność należy zaliczyć do czynności zwykłego zarządu.

 

Orzecznictwo sądowoadministracyjne wskazuje jednak, że wyraźne musi być wyrażenie zgody na złożenie skargi lub skargi kasacyjnej w postępowaniu sądowoadministracyjnym.

 

Postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 30 stycznia 2019 r., II OZ 13/19

Wola wszystkich członków Stowarzyszenia w zakresie wniesienia w imieniu Stowarzyszenia skargi kasacyjnej (a także skargi) winna być wyrażona co do konkretnej sprawy, a nie ogólnie, abstrakcyjnie. Konkretna sprawa dotycząca konkretnej decyzji może wiązać się z

różnymi skutkami nie tylko faktycznymi, ale i prawnymi. Niektóre sprawy mogą powodować daleko idące skutki prawne.

 

6. Wymóg jednomyślności wszystkich członków jest daleko idący, zwłaszcza że regulamin nawet dla rozwiązania stowarzyszenia zwykłego może przewidywać podjęcie uchwały np. przez połowę zebranych przy obecności połowy członków zwyczajnych.

 

7. Mimo że ustawa mówi o pełnomocnictwie, to przedstawiciel lub zarząd działa nadal jako organ stowarzyszenia zwykłego, a nie jako pełnomocnik członków.

 

Art. 42

1. Stowarzyszenie zwykłe nie może:

1) powoływać terenowych jednostek organizacyjnych;

2) zrzeszać osób prawnych;

3) prowadzić działalności gospodarczej;

4) prowadzić odpłatnej działalności pożytku publicznego.

2. Stowarzyszenie zwykłe uzyskuje środki na działalność ze składek członkowskich, darowizn, spadków, zapisów, dochodów z majątku stowarzyszenia oraz ofiarności publicznej.
3. Stowarzyszenie zwykłe może otrzymywać dotacje na zasadach określonych w odrębnych przepisach.

 

1. Przedmiotowy przepis przewiduje ograniczenie działalności stowarzyszenia zwykłego jako małej jednostki. Warto podkreślić, że samo stowarzyszenie zwykłe może być członkiem stowarzyszeń (jako członek wspierający) lub związków stowarzyszeń.

 

2. Stowarzyszenie zwykłe nie może zrzeszać osób prawnych tj. przewidywać członkostwa osób prawnych. Ma jednak prawo ustanawiać inne pozaczłonkowskie formy współpracy, np. status sympatyka, z wyłączeniem uprawnienia do zasiadania w organach stowarzyszenia zwykłego.

 

3. Stowarzyszenie nie może podejmować działalności, w ramach której pobierane są opłaty od osób korzystających z usług stowarzyszenia. Nie może również podejmować działalności handlowej, gastronomicznej czy produkcyjnej. 

 

Zakaz prowadzenia odpłatnej działalności pożytku publicznego wydaje się nie być uzasadniony. W powiązaniu z zakazem działalności gospodarczej oznacza on jednak brak możliwości pobierania opłat za usługi i towary przez stowarzyszenie.

 Nie wyklucza to jednak uzyskiwania dochodów z majątku, niemającego charakteru działalności gospodarczej, np. okazjonalnego wynajmu biura czy sprzedaży używanych wcześniej elementów majątku. Stowarzyszenie zwykłe może również np. zakładać fundacje i zawiązywać spółki, w tym prowadzące działalność gospodarczą.

 

4. W zakresie ustępu drugiego i trzeciego – zob. uwagi do art. 34-35.

 

Art. 42a

1. Stowarzyszenie zwykłe liczące co najmniej siedmiu członków, może przekształcić się w stowarzyszenie.
2. Przekształcenie stowarzyszenia zwykłego wymaga zgody wszystkich członków stowarzyszenia zwykłego, wyrażonej w drodze uchwały, zawierającej:

1) nazwę i siedzibę stowarzyszenia;

2) powołanie władz stowarzyszenia;

3) przyjęcie statutu stowarzyszenia, który stanowi załącznik do uchwały;

4) sprawozdanie finansowe stowarzyszenia zwykłego sporządzone na określony dzień w miesiącu poprzedzającym podjęcie uchwały o przekształceniu, które stanowi załącznik do uchwały.

3. Informację o podjęciu uchwały o przekształceniu przedstawiciel reprezentujący stowarzyszenie zwykłe albo zarząd stowarzyszenia niezwłocznie podaje do publicznej wiadomości oraz zawiadamia o podjęciu tej uchwały wierzycieli stowarzyszenia zwykłego.

 

1. Przekształcenie stowarzyszenia zwykłego w stowarzyszenie to jak na razie jedyna możliwość podmiotowego przekształcenia na gruncie ustawy. Polskie przepisy nie przewidują jednak możliwości łączenia się stowarzyszeń albo odwrotnego przekształcenia (stowarzyszenia w stowarzyszenie zwykłe).

 

2. Stowarzyszenie zwykłe do przekształcenia musi liczyć siedmiu członków, przy czym mogą być to członkowie zwyczajni, wspierający lub innych kategorii, w tym nieposiadający prawa głosu na walnym zebraniu członków. Stąd wymagana jest uchwała członków, a nie walnego zebrania członków jako organu.

 

3. Wymóg załączenia sprawozdania finansowego stowarzyszenia zwykłego jest sprzeczny z ustawą o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie w zakresie stowarzyszeń zwykłych prowadzących uproszczoną ewidencję przychodów i kosztów, które nie sporządzają takich sprawozdań. Nie jest jasne, czy w takim przypadku ten wymóg w ogóle powinien być egzekwowany przez sąd rejestrowy.

 

4. Podanie do publicznej wiadomości i zawiadomienie wierzycieli stowarzyszenia może nastąpić w dowolny sposób. Nie przewidziano ani konkretnego miejsca publikacji, ani konkretnej formy zawiadomień dla wierzycieli, w tym zawiadomień indywidualnych. Częstym miejscem zawiadomienia jest branżowy portal ngo.pl.

 

Brak podania do publicznej wiadomości lub zawiadomienia wierzycieli nie niesie za sobą konkretnych następstw, dowodów na te czynności nie załącza się do wniosku o przekształcenie. W szczególności brak dotarcia zawiadomienia do wierzyciela nie zmienia reguł dotyczących odpowiedzialności członków za długi stowarzyszenia zwykłego.

 

Art. 42b

1. Stowarzyszenie zwykłe zawiadamia członków o zamiarze przekształcenia nie później niż na miesiąc przed planowanym dniem podjęcia uchwały o przekształceniu.

2.Do zawiadomienia, o którym mowa w ust. 1, należy dołączyć:

1) projekt statutu stowarzyszenia;

2) informacje o aktywach i pasywach stowarzyszenia zwykłego.

 

1. Brak takiego zawiadomienia również nie niesie za sobą żadnych następstw z uwagi na brak określenia sankcji, zwłaszcza że ich niedopełnienie byłoby w każdym razie sanowane przez zgodę wszystkich członków stowarzyszenia zwykłego na przekształcenie. Przepis ma bardziej charakter ideowy, zwracający uwagę na potrzebę wcześniejszej informacji.

 

2. Projekt statutu to jedynie propozycja i może być zmieniony jednomyślną decyzją członków. Dla rejestracji znaczenie ma tylko ostateczna wersja, przyjęta przez założycieli.

 

3. Informacji o aktywach i pasywach nie da się dołączyć w przypadku stowarzyszeń zwykłych, prowadzących uproszczoną ewidencję przychodów i kosztów, jako że nie mają tu zastosowania przepisy ustawy o rachunkowości i nie określa się aktywów i pasywów. W takim przypadku należałoby dołączyć istniejące informacje o stanie majątkowym i zobowiązaniach.

 

Art. 42c

1. Przekształcenie stowarzyszenia zwykłego następuje z chwilą wpisu stowarzyszenia do Krajowego Rejestru Sądowego.
2. Sąd rejestrowy przesyła niezwłocznie właściwemu organowi nadzorującemu odpis postanowienia o wpisie do Krajowego Rejestru Sądowego wraz z zaświadczeniem o wpisie stowarzyszenia. Właściwy organ nadzorujący z urzędu wykreśla stowarzyszenie zwykłe z ewidencji.
3. Wniosek o wpis stowarzyszenia do Krajowego Rejestru Sądowego składają i podpisują wszyscy członkowie zarządu. Do wniosku dołącza się uchwałę o przekształceniu wraz z zaświadczeniem o wpisie stowarzyszenia zwykłego do ewidencji, wydanym nie wcześniej niż na 3 miesiące przed dniem podjęcia uchwały o przekształceniu.
4. Stowarzyszenie zwykłe zostaje rozwiązane bez przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego z chwilą wpisu stowarzyszenia do Krajowego Rejestru Sądowego.

 

1. Wpis przekształconego stowarzyszenia ma charakter konstytutywny, czyli wywołuje skutki prawne z chwilą wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego. Nie ma tu mowy o następstwie prawnym, gdyż stowarzyszenie jest cały czas tą samą jednostką organizacyjną, tylko o innej formie prawnej.

 

2. Nie przeprowadza się postępowania likwidacyjnego, a majątek przechodzi w całości na stowarzyszenie. 

 

Art. 42d

1. Z chwilą wpisu stowarzyszenia do Krajowego Rejestru Sądowego wstępuje ono we wszystkie prawa i obowiązki stowarzyszenia zwykłego, a członkowie stowarzyszenia zwykłego stają się członkami stowarzyszenia.
2. Ujawnienie w księgach wieczystych lub rejestrach publicznych przejścia na stowarzyszenie praw ujawnionych w tych księgach lub rejestrach następuje na wniosek stowarzyszenia.
3. Członkowie przekształcanego stowarzyszenia zwykłego odpowiadają na dotychczasowych zasadach, solidarnie ze stowarzyszeniem za zobowiązania stowarzyszenia zwykłego, powstałe przed dniem przekształcenia, przez okres roku, licząc od dnia przekształcenia. Odpowiedzialność ta powstaje z chwilą, gdy egzekucja z majątku stowarzyszenia okaże się bezskuteczna. Przepis art. 40 ust. 1c stosuje się odpowiednio.

 

1. Nowo powołana osoba prawna przejmuje wszystkie prawa i obowiązki stowarzyszenia zwykłego.

 

2. Przy stowarzyszeniu pozostaje majątek oraz wszystkie zobowiązania czy prawa wynikające z decyzji administracyjnych. Jedynie wyjątkowo przepis prawa może ustanawiać konieczność uzyskania zgody organu administracji na przeniesienie praw wynikających z decyzji administracyjnej. Nie dochodzi również do zmian w trwających postępowaniach sądowych lub administracyjnych, jednakże stowarzyszenie zwykłe jako strona musi zawiadomić o przekształceniu organ prowadzący postępowanie.

 

3. W ciągu roku stosuje się przepisy o odpowiedzialności członków stowarzyszenia zwykłego, dotyczy to jednak jedynie zobowiązań sprzed przekształcenia. W przypadku zobowiązań ciągłych dotyczy to tylko świadczeń okresowych, wymagalnych przed przekształceniem.

 

Jeśli wierzyciel po roku od przekształcenia (czyli wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego) nie wytoczy powództwa, roszczenie wobec członka wygasa. Nadal jednak można realizować je wobec samego przekształconego stowarzyszenia.

 

Art. 42e Do przekształcenia stowarzyszenia zwykłego stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące utworzenia stowarzyszenia.

 

Do przekształcenia stowarzyszenia zwykłego stosuje się w szczególności przepisy Kodeksu postępowania cywilnego dotyczącego postępowania rejestrowego oraz ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym.

 

Art. 43 W sprawach nieuregulowanych odmiennie w tym rozdziale do stowarzyszenia zwykłego stosuje się odpowiednio przepisy ustawy, z tym że:

1) nie stosuje się przepisów art. 9-12, art. 16, art. 17, art. 20-22 oraz art. 27;

2) ilekroć w ustawie jest mowa o statucie, należy przez to rozumieć regulamin stowarzyszenia zwykłego.

 

1. Do stowarzyszenia zwykłego nie stosuje się w szczególności przepisów dotyczących rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym, statutu stowarzyszenia, wynagradzania członków zarządu, czy odnoszących się do terenowych jednostek organizacyjnych.

 

2. Do stowarzyszeń zwykłych nie stosuje się odpowiednio art. 22 dotyczących związków stowarzyszeń, tj. stowarzyszenia zwykłe nie mogą należeć do trójki obligatoryjnych założycieli. Jako ułomna osoba prawna, mogą jednak należeć do tych związków na zasadach ogólnych (do ułomnych osób prawnych stosuje się przepisy o osobach prawnych). Mogą też być członkami wspierającymi stowarzyszeń.

 

3. Mimo braku odpowiedniego stosowania art. 11 ust. 1 ustawy, z natury stowarzyszenia zwykłego jako organizacji członkowskiej wynika, że najwyższym organem jest walne zebranie członków, do którego należą wszystkie kompetencje, których regulamin nie przyzna przedstawicielowi lub innemu organowi. W przeciwieństwie do stowarzyszeń, w stowarzyszeniu zwykłym nie można zastąpić walnego zebrania członków walnym zebraniem delegatów. Nie ma też obowiązku posiadania organu kontroli wewnętrznej.

 

4. W przypadku stowarzyszeń zwykłych nie stosuje się przepisów o zdalnej formie posiedzeń organów w czasie pandemii, ale nie ma przeszkód, by wprowadzić takie formy w drodze regulaminu.

 

Rozdział 7. Przepisy szczególne, zmiana przepisów obowiązujących oraz przepisy przejściowe i końcowe.

 

Art. 44

2. Działalność stowarzyszeń na terenach i w obiektach znajdujących się w zarządzie lub użytkowaniu organów wojskowych albo resortu spraw wewnętrznych wymaga zezwolenia, odpowiednio, Ministra Obrony Narodowej lub ministra właściwego do spraw wewnętrznych albo organów przez nich określonych.

 

1. Przepis ten ogranicza działalność stowarzyszeń na terenach wojskowych oraz należących do służb ochrony państwa. Nie przewiduje jednak szczególnej sankcji; możliwe jest zastosowanie środków nadzorczych przez organy nadzorujące (starostów i wojewodów). 

 

2. Państwowe i samorządowe jednostki organizacyjne mogą również regulować działalność organizacji pozarządowych, nie tylko stowarzyszeń, w obiektach do nich należących na zasadach wynikających z innych ustaw.

 

Art. 45 Osoby pragnące założyć stowarzyszenie prowadzące działalność bezpośrednio związaną z obronnością albo bezpieczeństwem państwa lub ochroną porządku publicznego są obowiązane uzgodnić zakres tej działalności, odpowiednio, z Ministrem Obrony Narodowej lub ministrem właściwym do spraw wewnętrznych albo organami przez nich określonymi.

 

1. Przepis ustanawia formę reglamentacji i wydaje się być sprzeczny z wymogami konwencyjnymi i konstytucyjnymi. Ministrowie nie mogą określać innych warunków niż wynikające z ustawy, a ustawa nie przewiduje konkretnych warunków dla organizacji prowadzących działalność “bezpośrednio związaną z obronnością albo bezpieczeństwem państwa lub ochroną porządku publicznego”. Z pewnością także organizacje te nie mogą wkraczać w zakres sprawowania władzy publicznej. Zatem nie za bardzo wiadomo, czego mogłoby dotyczyć uzgodnienie.

 

2. Uzgodnienie (lub jego odmowa) powinno nastąpić w drodze decyzji administracyjnej, a od odmowy lub bezczynności przysługuje skarga do sądu administracyjnego.

 

Art. 51

1. Do czasu odrębnego uregulowania statusu prawnego związków wyznaniowych oraz zakonów i kongregacji duchownych, do których miały zastosowanie przepisy rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1932 r. – Prawo o stowarzyszeniach (Dz.U. poz. 808, z późn. zm.), stosuje się wobec nich przepisy tego rozporządzenia.
2. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio do nowo powstających związków wyznaniowych oraz zakonów i kongregacji duchownych.

 

Przepis ten był przepisem przejściowym, związki wyznaniowe zostały uregulowane ustawą z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania.

 

Art. 52

1. Działające w dniu wejścia ustawy w życie stowarzyszenia zarejestrowane i stowarzyszenia wyższej użyteczności stają się stowarzyszeniami w rozumieniu jej przepisów. Statuty tych stowarzyszeń, stanowiące podstawę ich działania, zachowują moc z zastrzeżeniem ust. 2.
2. Tracą moc postanowienia statutów stowarzyszeń, o których mowa w ust. 1, sprzeczne z przepisami ustawy.

 

Przepis ten był przepisem przejściowym. Ustawa Prawo o stowarzyszeniach zlikwidowała poprzednio istniejącą formę prawną, którą było stowarzyszenie wyższej użyteczności. 

 

Art. 55

1. W sprawach uregulowanych niniejszą ustawą, niezakończonych decyzją ostateczną przed dniem jej wejścia w życie, stosuje się przepisy tej ustawy.
2. Postępowanie likwidacyjne stowarzyszeń wszczęte przed dniem wejścia ustawy w życie prowadzi się na podstawie dotychczasowych przepisów.

 

Przepis ten można pomocniczo stosować w stosunku do nowelizacji ustawy Prawo o stowarzyszeniach, w analogii do stosowania ustawy – Przepisy wprowadzające kodeks cywilny do zmian Kodeksu cywilnego. Oznacza to, że w przypadku nowelizacji, która nie zawiera przepisów przejściowych, stosuje się co do zasady przepisy nowe, z wyjątkiem przepisów o likwidacji.

 

Art. 56 Tracą moc:

1) rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1932 r. – Prawo o stowarzyszeniach (Dz.U. poz. 808, z późn. zm.), z zastrzeżeniem art. 51 niniejszej ustawy;

2) dekret z dnia 5 sierpnia 1949 r. o zmianie niektórych przepisów prawa o stowarzyszeniach (Dz.U. poz. 335), z wyjątkiem art. 2 ust. 2 lit. a i c.

 

Przepis tej uchylił poprzednio obowiązujące przepisy o stowarzyszeniach.

 

Art. 57 Ustawa wchodzi w życie z dniem ogłoszenia.

 

Ustawa weszła w życie z dniem 10 kwietnia 1989 r.