Poradnictwo dla NGO bardzo szerokie i potrzebne. Od statutów przez dotacje po prawo pracy

Projekt Ogólnopolska Poradnia Prawna dla NGO sfinansowany ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Wspierania Rozwoju Organizacji Poradniczych na lata 2022–2033. Realizator: Stowarzyszenie Nowoczesnej Edukacji Prawnej – Oddział Poradnictwa Prawnego w Trzebnicy i Wrocławska Poradnia Prawna. Grantodawca: Fundacja Klaster Innowacji Społecznych w ramach projektu Regranting Organizacji Poradniczych 2024-2026

Zastrzeżenie: Stan prawny na dzień 15 października 2025 r. Artykuł przedstawia stan prawny według najlepszej dostępnej wiedzy, jednakże nie zastąpi porady prawnej, dopasowanej do konkretnych rozwiązań.

Zachęcamy do skorzystania z poradnictwa prawnego! Pisz na: prawna.edukacja@gmail.com

Poradnictwo prawne dla organizacji pozarządowych ma kluczowe znaczenie, ponieważ działalność NGO obejmuje bardzo szeroki zakres zagadnień: od tworzenia i aktualizacji statutu, przez kwestie podatkowe, po prawo pracy czy kwestie formalne związane z prowadzeniem projektów.

Często nawet drobna niejasność w statucie, niewłaściwie rozliczone przychody czy nieodpowiednio sporządzona umowa z wolontariuszem może generować realne problemy.

Przedstawiamy ciekawe przypadki, których omówienie może również pomóc innym organizacjom. Zawsze zastrzegamy, że oczywiście nie zastąpi indywidualnej porady!

Czytaj też: Odpłatna działalność pożytku publicznego. Warto spróbować! Odpowiadamy na pytania

Fundacja jednoosobowa

Podczas omawiania statutów zwróciliśmy uwagę, że w fundacji „jednoosobowej” (gdzie jest jeden członek zarządu i żadnego innego organu) nie ma komu podpisać umowy z jedynym członkiem zarządu,.

Nie ma możliwości reprezentowania fundacji w umowach z prezesem jednoosobowego zarządu przez pełnomocnika, który byłby umocowany przez tego samego prezesa zarządu. W takim przypadku nadal po obu stronach występuje ta sama osoba.

Są zatem dwie możliwości: albo wprowadzenie rady fundacji (może być jednoosobowa, dopóki organizacja nie jest organizacją pożytku publicznego) albo dwuosobowego zarządu. Można też wprowadzić dwie możliwości jako fakultatywne i potem dopiero wybrać.

Zdaniem Stowarzyszenia Nowoczesnej Edukacji Prawnej rada jest mniej angażująca dla drugiej powołanej osoby, bo członek zarządu ma obowiązki publicznoprawne, odpowiada za podatki, podpisuje sprawozdania finansowe, itd., a taka rada nie musi mieć wcale rozbudowanych kompetencji.

Czytaj też: Odpowiadamy na problemy prawne w działalności stowarzyszeń

Konsekwencje dla członka zarządu

W jednym z przypadków zajmowaliśmy się konsekwencjami, które mogą wystąpić w przypadku defraudacji dotacji przez innego członka zarządu.

Zgodnie z art. 116a ordynacji podatkowej, za zaległości podatkowe organizacji pozarządowej odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie organów zarządzających tymi podmiotami. To samo dotyczy ewentualnych niezwróconych dotacji ze środków publicznych (art. 60 i 67 ustawy o finansach publicznych).

Członek zarządu zgodnie z art. 116 ordynacji podatkowej może wykazać, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości, albo niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez jego winy. Organizacja nieprowadząca działalności gospodarczej nie może ogłosić upadłości, ale może dokonać rozwiązania i likwidacji.

Jak ujął to Sąd Najwyższy (Sygn. akt II UK 132/15), ” Z drugiej strony, skoro członkowie zarządu osób prawnych mających zdolność upadłościową (układową) mogą uwolnić się od akcesoryjnej, solidarnej odpowiedzialności za zaległości składkowe wykazując brak zawinienia w złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęciu postępowania zapobiegającego ogłoszeniu upadłości (układowego) trzeba rozważyć, jakie możliwości mają członkowie zarządu stowarzyszenia pozbawionego zdolności upadłościowej (układowej) w zakresie zapobieżenia niezaspokojeniu wierzyciela należności składkowych. Taką możliwość stwarza likwidacja stowarzyszenia przeprowadzona w odpowiednim czasie, pozwalającym na choćby częściowe uregulowanie długu składkowego. Zaspokojenie wierzycieli jest jednym z celów postępowania likwidacyjnego stowarzyszenia (por. P. Suski: Stowarzyszenia i fundacje, Warszawa 2011, s. 302).”.
To samo dotyczy fundacji.

Jeśli zarząd fundacji mimo kilku próśb nie podejmie uchwały o rozwiązaniu fundacji, albo w stowarzyszeniu – nie zwoła walnego zebrania członków, by to zrobić, członek może wykazać brak winy.

Czytaj też: PORADNIK PRAWNY. Jak skutecznie działać w NGO na terenach wiejskich i w mniejszych miastach? 100 pytań

Prawo pracy

Organizacje pozarządowe występują również jako pracodawcy. Rozpatrywaliśmy przypadek, w którym pracownik złożył wniosek o świadczenie rehabilitacyjne, który aktualnie jest w trakcie rozpatrywania przez ZUS. Zgodnie z przepisami, ZUS ma na wydanie decyzji 6 tygodni. Otrzymaliśmy pytanie, co się stanie, jeśli po upływie 182 dni zasiłku chorobowego decyzja nadal nie zostanie wydana albo będzie negatywna, czy np. wchodzi w grę urlop.

Związane z tym tematem przepisy prawa pracy i ubezpieczeń społecznych są omawiane głównie w kontekście możliwości zwolnienia pracownika.

Rzecz jasna nie trzeba, a wręcz nie można udzielać urlopu. Pracownik do czasu decyzji ws. świadczenia rehabilitacyjnego pozostaje zwolniony od pracy z innego usprawiedliwionego powodu, bez prawa do wynagrodzenia (kod 151, podstawą jest ZUS ZLA, czyli ciągłe L4). Nie może rzecz jasna wracać do pracy, dopóki nie dostanie orzeczenia lekarskiego o powrocie do pracy.

Jeśli decyzja się nie pojawi w terminie, co niestety jest możliwe (terminy są instrukcyjne), należałoby czekać. Od decyzji negatywnej przysługuje odwołanie do sądu zgodnie z Kodeksem postępowania cywilnego, a potem jeszcze apelacja.

Jeśli – to jest przypadek najgorszy, którego oczywiście nie można zakładać w obecnym momencie – decyzja po kontroli sądowej będzie negatywna, a lekarz nie przywróci do pracy, to pracownik będzie jedynie mógł starać się o rentę, o ile rzecz jasna spełnia warunki. Dopiero w takiej sytuacji trudno będzie utrzymywać stosunek pracy, chyba że będzie widok na uzyskanie orzeczenia lekarskiego o powrocie, a do tego czasu pozostanie na niepłatnym usprawiedliwionym zwolnieniu.

Czytaj też: Jak rozwiązać i zlikwidować stowarzyszenie? Prosty poradnik dla NGO

Drogi publiczne i ich szerokość

Czasem zdarzają się bardziej niecodzienne przypadki prawne. Jedna z organizacji poprosiła nas o ocenę… szerokości drogi.

Szerokość pasa ruchu na jezdni z co najmniej dwoma pasami ruchu, na drodze zbiorczej wnosi 3 metry. Dopuszcza się 3,25 lub 3,5 metra, w trudnych warunkach 2,75 m. Jednakże  w miejscu zastosowania rozwiązania w celu uspokojenia ruchu, dopuszcza się zmniejszenie szerokości pasa ruchu do nie mniej niż 2,25 m.”

Nie jest nigdzie określone, jakie to może być miejsce ani jego długość. Nie jest wykluczone w ogóle stosowanie uspokojenia np. w całym centrum miasta. Przepisy techniczno-budowlane jako ograniczające prawo własności (chronione także w przypadku samorządu jako zarządcy drogi) muszą je wyraźnie ograniczać, a zatem w razie wątpliwości to inwestor decyduje o zastosowaniu takiego rozwiązania na podstawie własnej decyzji.

Zachęcamy do skorzystania z poradnictwa prawnego! Pisz na: prawna.edukacja@gmail.com

Dalsze działania poradnicze

Stowarzyszenie Nowoczesnej Edukacji Prawnej – Oddział Poradnictwa Prawnego w Trzebnicy, działający wspólnie z Wrocławską Poradnią Prawną, niezwykle pozytywnie ocenia działalność poradniczą, która pomaga w działaniu społecznym.

Wierzymy, że dobre doradztwo jest kluczowe, aby NGO mogły działać bezpiecznie, efektywnie i zgodnie z prawem, a jednocześnie skupiać się na realizacji swojej misji.

Będziemy rozwijać naszą działalność poradniczą, promować ją, a także starać się, aby nasze wsparcie było praktyczne, rzetelne i łatwe do wykorzystania w codziennej pracy organizacji.

Czytaj też: Czy „dokument wewnętrzny” przestanie utrudniać dostęp do informacji publicznej? Przełomowy wyrok NSA