Strażnicy na peryferiach: Potrzebne są gminne rady klimatu, będziemy o nie walczyć

​Projekt jest współfinansowany przez Unię Europejską. Wyrażone poglądy i opinie są jednak wyłącznie poglądami autora(-ów) i niekoniecznie odzwierciedlają poglądy Unii Europejskiej lub Europejskiej Agencji Wykonawczej ds. Edukacji i Kultury. Ani Unia Europejska, ani organ przyznający nie mogą ponosić za nie odpowiedzialności.

Do badania kwestii klimatycznych wybrano osiem gmin (do 20 tys.): gmina Jedlina-Zdrój, gmina Kamieniec Ząbkowicki, gmina Karpacz, gmina Malczyce, gmina Mirsk, gmina Szklarska Poręba, gmina Świeradów-Zdrój, gmina Walim.

Działacze Towarzystwa Benderowskiego zajęli się też rzecznictwem w zakresie legislacji. Aktywiści zgodnie z art. 241 Kodeksu postępowania administracyjnego zwrócili się z wnioskiem o poparcie projektu ws. powoływania gminnych rad klimatycznych. Wniosek otrzymały: Ministerstwo Klimatu i Środowiska oraz Państwowa Rada Ochrona Przyrody. Propozycja moze być częścią jednej z licznych ważnych inicjatyw resportu albo projektów na etapie dalszych prac Ministerstwa.

Czytaj też: Gmina Kamieniec Ząbkowicki stworzy strategię dla klimatu i transportu rowerowego. Efekt działań strażników na peryferiach

Po co rady klimatu?

Jak wskazują aktywiści, wyzwanie, którym są zmiany klimatu, wymagają licznych prac na poziomie samorządowym. Są powoływane nieformalne i formalne ciała na poziomie samorządowym, natomiast brakuje ustawowych ram i zachęty dla ich powoływania.

– Dialog samorządów i mieszkańców jest istotny także w kontekście adaptacji do zmian klimatu, w tym ochrony przed powodziami. Będzie również istotne w przypadku uchwalania planów zagospodarowania przestrzennego np. dla terenów zalewowych. Stworzenie ciał dialogu wzmocni partycypację obywatelską oraz pozwoli oprzeć dyskusję o bardziej merytoryczne podstawy. Konkretne zaproponowane w niniejszym wniosku rozwiązania są przejęte z przepisów dotyczących gminnych rad seniorów i młodzieżowych – podkreśla Jeremi Jarosz z Towarzystwa Benderowskiego.

Przewiduje się, podobnie jak w przypadku gminnych rad seniorów, powoływanie gminnych rad klimatycznych na wniosek odpowiedniego środowiska. Podobnie jak w przypadku rad seniorów, wniosek byłby obligatoryjny dla rady gminy.

Rada powinna składać się z przedstawicieli różnorodnych środowisk, w tym organizacji pozarządowych (wybranych przez same organizacje), przedstawicieli instytucji naukowych i niezależnych ekspertów, a także przedstawicieli jednostek pomocniczych gminy (dzielnic, osiedli, sołectw), które często tworzą komisje ochrony środowiska i zajmują się lokalnym aspektem ochrony klimatu. Jako że zmiany klimatu dotyczą osób najmłodszych, celowy byłby udział przedstawiciela młodzieżowej rady gminy, o ile została powołana.

Podobnie jak rady senioralne i młodzieżowe, rady klimatyczne miałyby miały charakter konsultacyjny, postulatywny i doradczy, nie sprawując bezpośrednio władzy publicznej.

Najważniejszym prawem rady powinno być konsultowanie wszystkich uchwał dotyczących ochrony klimatu. Konsultacje oczywiście nie są wiążące, jednakże stanowią ogromny wkład w ocenę danego aktu prawnego. Szczególnie istotne jest konsultowanie planów zagospodarowania przestrzennego, co jednak nie wprowadzałoby przedłużenia procedury, bo plany i tak są konsultowane (np. z gminną komisją architektoniczno-urbanistyczną). Brak wyrażenia opinii nie byłby przeszkodą dla procedowania.

Innym istotnym uprawnieniem powinna być inicjatywa uchwałodawcza, która będzie przejawem inicjatywnego charakteru rady klimatycznej.

– Dla pełnej przejrzystości proponujemy, by rady działały w pełni nieodpłatnie i społecznie, nie ma zatem potrzeby uwzględnienia przepisów o zwrocie kosztów, które są obecne w przepisach dotyczących rad senioralnych i młodzieżowych. Koszty administracyjne związane z obsługą ponoszone byłyby przez radę gminy. Szczegóły dotyczące działania danej rady klimatycznej powinna określać rada gminy w uchwale, w szczególności dotyczy to wyboru członków – podkreśla działacz TB.

Czytaj też: Sukces klimatycznych strażników na peryferiach! Świeradów-Zdrój stworzy plan dla środowiska

Rozpatrzenie wniosku i dalsze plany

Niestety, tym razem wniosek strażników został rozpatrzony negatywnie. Ministerstwo Klimatu i Środowisko przekazało pismo do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji.

– W nawiązaniu do pisma z dnia 10 października 2024 r.1 dotyczącego podjęcia inicjatywy legislacyjnej zmierzającej do umożliwienia powoływania gminnych rad
klimatu (nowelizacja ustawy o samorządzie gminnym) – poniżej przekazuję stosowne wyjaśnienia. Pragnę poinformować, że do Departamentu Administracji Publicznej MSWiA nie wpływała korespondencja poruszająca tematykę powoływania gminnych rad klimatu, a w konsekwencji wskazująca na potrzebę zmian przepisów w tym zakresie. Jednocześnie informuję, że obecnie tut. Departament nie prowadzi prac w zakresie poruszonej tematyki – odpisał Grzegorz Ziomek
Dyrektor Departamentu Administracji Publicznej MSWiA.

Działacze mimo tego planują dalsze działania.

– Planujemy złożenie podobnych wniosków w gminach i powiatach. Nawet jeśli nie ma formalnych rad klimatu, samorządy mogą tworzyć nieformalne zespoły doradcze, konsultacyjne lub grupy robocze. Istotne jest budowanie koalicji z lokalnymi władzami, które są otwarte na współpracę – nawet jeśli rząd odmawia, gminy mają dużą autonomię – zapowiada Jarosz.

Działacze rozważą też wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich, wskazując na wykluczenie mieszkańców mniejszych gmin z procesu kształtowania polityki klimatycznej.

Czytaj też: Za miesiąc powrót kolei do Karpacza. Klimatyczni strażnicy: to dopiero początek zrównoważonej mobilności

Proponowane brzmienie przepisu

Przepis mógłby znaleźć się np. w ustawie o samorządzie gminnym lub w ustawie – Prawo ochrony środowiska.

1. Rada gminy, z własnej inicjatywy lub na wniosek zainteresowanych środowisk, może utworzyć gminną radę klimatyczną (miejską radę klimatyczną).
2. Rada gminy tworzy gminną radę klimatyczną na wniosek co najmniej trzech działających na terenie gminy organizacji pozarządowych, których celem statutowym jest ochrona klimatu lub ochrona środowiska.
3. Wniosek, o którym mowa w ust. 2, jest rozpatrywany przez radę gminy w terminie nie dłuższym niż 3 miesiące od dnia jego złożenia.
4. Jeżeli wniosek, o którym mowa w ust. 2, spełnia wymogi, o których mowa w tym przepisie, rada gminy tworzy gminną radę klimatyczną w terminie nie dłuższym niż 3 miesiące od dnia jego złożenia.
5. Gminna rada klimatyczna ma charakter konsultacyjny, doradczy i inicjatywny w zakresie ochrony klimatu i adaptacji do zmian klimatu, w szczególności w dziedzinie, ochrony przyrody, zieleni, energetyki i transportu.
6. Gminna rada klimatyczna składa się z co najmniej 6 osób, a w miastach na prawach powiatu co najmniej z 12 osób:
w co najmniej w połowie z przedstawicieli organizacji pozarządowych wybranych przez organizacje pozarządowe w trybie określonym w uchwale, o której mowa w ust. 9,
z jednego przedstawiciela młodzieżowej rady gminy, o ile została powołana,
z innych osób wybranych przez radę gminy, w szczególności z przedstawicieli instytucji badawczych i naukowych, przedstawicieli jednostek pomocniczych gminy i niezależnych ekspertów.
7. Gminna rada klimatyczna jest konsultowana przez organy samorządu gminy i gminne jednostki organizacyjne przed przyjęciem uchwał, zarządzeń, planów, programów i strategii, wpływających na ochronę klimatu i adaptację do zmian klimatu, a w szczególności przed przyjęciem planu zagospodarowania przestrzennego. Wyznaczony termin na wydanie opinii wynosi co najmniej 14 dni, przy czym brak opinii uznaje się za brak uwag do projektu.
8. Gminna rada klimatyczna ma prawo wnoszenia projektów uchwał rady gminy. Szczegóły określa statut gminy.
9. Rada gminy, tworząc gminną radę klimatyczną, nadaje jej statut określający w szczególności:
1) tryb i kryteria wyboru jej członków oraz wygaśnięcia ich mandatu,
2) zasady i tryb jej działania i reprezentowania,
3) długość jej kadencji.
10. Obsługę administracyjno-biurową gminnej rady klimatycznej zapewnia urząd gminy. Koszty obsługi gminnej rady klimatycznej pokrywa urząd gminy.

Czytaj też: Strażnicy klimatyczni walczą o zerowy VAT na transport publiczny. Spora szansa na zmianę przepisów