Zmienić prawo na rzecz klimatu i obywateli. Analiza przepisów

Analizę legislacyjną ws. ochrony klimatu stworzyło Stowarzyszenie Nowoczesnej Edukacji Prawnej w ramach projektu „Klimatyczny strażnik peryferii”. Projekt otrzymał wsparcie finansowe w ramach programu PROTEUS, prowadzonego przez Transatlantic Foundation, europejskie ramię The German Marshall Fund of the United States.

​Projekt jest współfinansowany przez Unię Europejską. Wyrażone poglądy i opinie są jednak wyłącznie poglądami autora(-ów) i niekoniecznie odzwierciedlają poglądy Unii Europejskiej lub Europejskiej Agencji Wykonawczej ds. Edukacji i Kultury. Ani Unia Europejska, ani organ przyznający nie mogą ponosić za nie odpowiedzialności.

W trakcie analizy przeanalizowano liczne przepisy, które mają wpływ na różne aspekty ochrony klimatu. Szczególną uwagę poświęcono uprawnieniom obywateli i organizacji pozarządowych wychodząc z założenia, że wzmocni to oddolne, a nie odgórne realizowanie polityk klimatycznych. Przedstawiamy wyniki tej analizy.

Na podstawie analizy powstały też wnioski legislacyjne, które opisane będą na łamach Hipermiasta.

Czytaj też: Jakub Nowotarski: Europejski Zielony Ład w transporcie to mocne stawianie na transport publiczny

Ochrona klimatu i adaptacja

Niezbędne jest ustawowe określenie celu klimatycznego na poziomie Polski dla wszystkich sektorów, zgodnie z politykami unijnymi.

W celu adaptacji do zmian klimatu należy ułatwiać tworzenie polderów zalewowych i poszerzania wałów. Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym powinna ograniczać zabudowę w obszarach zalewowych, przy ograniczonym odszkodowaniu.

Należy lepiej chronić lasy i tereny zielone. Uważamy, że powinno się wprowadzić formułę lasu społecznego, gdzie wycinki byłyby ograniczone do minimum. Las mógłby być oddawany w zarządzanie jednostce samorządu terytorialnego, wraz z powołaniem rady doradczej.

Należy ułatwić powstawanie parków narodowych i zlikwidować weto samorządów w tej sprawie.

Czytaj też: Zerowy VAT na transport publiczny. Podpisz petycję

Transport publiczny

Niezbędne jest ustawowe nadanie obywatelom prawa do transportu publicznego. Powinno również znaleźć się określenie obowiązku organizowania przez jednostki samorządu terytorialnego transportu publicznego.

Należy wspierać tworzenie związków transportowych. Znacznym ułatwieniem byłoby wyrównanie ulg kolejowych i autobusowych. Obecnie bowiem różne ulgi utrudniają tworzenie zintegrowanych biletów

Korzystne byłoby wprowadzenie zerowego podatku VAT. Takie rozwiązanie pojawiło się w tzw. 100 konkretach Koalicji Obywatelskiej.

Potrzebne jest powołanie związków metropolitalnych, które organizowałyby transport publiczny na obszarze metropolii. Rozwiązanie powinno być otwarte dla wszystkich metropolii.

Należy zadbać o informację pasażerską. W epoce cyfrowej obowiązkowe dla przewoźników powinno być udostępnianie rozkładów w otwartym formacie (np. GTFS).

Czytaj też: Badanie transportu na osiedlach. Czym jeżdżą wrocławianie do pracy, jakich chcą zmian w MPK Wrocław?

Transport rowerowy i zrównoważony transport

Inwestycje rowerowe nie są traktowane na równi wobec inwestycji w drogi publiczne. Należałoby stworzyć równość, przez stosowanie zasad specustawy drogowej do dróg rowerowych poza jezdniami.

Należałoby wprowadzić obowiązek budowy dróg rowerowych w przypadku budowy lub przebudowy dróg krajowych i wojewódzkich.

Niezbędne jest także urealnienie kosztów korzystania z samochodów oraz zapewnić przestrzeganie prawa. Należałoby zwiększyć stawki mandatów za nielegalne parkowanie, a także wprowadzić kary administracyjne.

Zmian wymagają przepisy o strefach czystego transportu, przede wszystkim nieefektywny sposób egzekucji (wykroczeniowy) należy zastąpić opłatami dodatkowymi, które mogą być egzekwowane przez automatyczny system kontroli, jak w strefie płatnego parkowania.

Czytaj też: Budżety obywatelskie w gminach Dolnego Śląska. Partycypacja dla klimatu

Budżety obywatelskie i partycypacja

Budżety obywatelskie to ważne narzędzie dla pozytywnego wpływu mieszkańców na klimat. Sądy administracyjne niestety uznały brak swojej właściwości. Należałoby wzmocnić uprawnienia obywateli i umożliwić zaskarżanie rozstrzygnięć w tej sprawie.

Analogicznie do gminnych rad seniorów i rad młodzieżowych, powinno umożliwić się tworzenie gminnych rad klimatycznych, analogicznie do istniejących przepisów o gminnych radach seniora i młodzieżowych radach gminy.

Przez restrykcyjną interpretację obywatele nie mają często prawa do zaskarżania uchwał gmin z zakresu klimatu, np. planów zagospodarowania przestrzennego. Należałoby zmienić art. 101 ustawy o samorządzie gminnym i poszerzyć legitymację skargową o możliwość składania w interesie społecznym, np. przez 200 obywateli.

Należałoby przewidzieć elektroniczne zbieranie pod projektami ustaw i uchwał. To również zmniejszy zużycie papieru, ale też zwiększy partycypację i ułatwi udział w niej.

Czytaj też: Kolejowo-Rowerowy Okrągły Stół. Jak rozwijać sieć rowerową w zgodzie z koleją miejską?

Jawność i transparentność

Pełnemu włączeniu obywateli w kwestie klimatyczne będzie służyć pełna transparentność działań ws. klimatu. Postulować należy jawność automatyczną na poziomie ustawy, tj. obowiązkowego udostępniania w Biuletynie Informacji Publicznej, co zmniejszy liczbę wniosków.

Jawne powinny być również rejestry decyzji i postanowień, wydawanych przez wojewódzkich konserwatorów zabytków. Jest to ostatni rejestr decyzji, który nie jest jawny. Ma wpływ na liczne inwestycje związane z klimatem, w tym m.in. zieleń zabytkową.

Nie jest zrozumiały fakt, dla którego decyzje o środowiskowych uwarunkowaniach są zgodnie z ustawą usuwane po 2 tygodniach. Powinny być udostępniane bezterminowo.

Niezrozumiały jest brak informacji o księgach wieczystych i właścicielach nieruchomości, wynikający z interpretacji RODO. Potrzebne jest stworzenie podstawy prawnej dla udostępniania informacji w tym zakresie.

Czytaj też: Klimatyczny strażnik zielonej energii. Jak rozwija się OZE w gminach Dolnego Śląska?

Działalność organizacji ekologicznych

Należy ułatwić działalność organizacji ekologicznych – zarówno jako organizacji ekologicznych, jak i ogólnie, jako organizacji pozarządowych.

Organizacje pozarządowe nie mają części uprawnień, które mają przedsiębiorcy. Dotyczy to np. prawa do interpretacji przepisów o ubezpieczeniach społecznych. Należałoby wprowadzić tutaj równe uprawnienia.

Pełna elektronizacja w Krajowym Rejestrze Sądowym powinna usunąć konieczność przesyłania kopii papierowych. To nie tylko ułatwi działalność organizacji pozarządowych, ale też zmniejszy zużycie papieru.

Cała działalność statutowa organizacji pozarządowych powinna zostać wyłączona z podatku CIT, analogicznie do kół gospodyń wiejskich czy organizacji pożytku publicznego, gdyż obecny zakres wyłączenia utrudnia sytuację tych organizacji.

Organizacjami ekologicznymi są w praktyce koła gospodyń wiejskich, które realizują liczne działania w tym zakresie. Należałoby wyraźnie uznać ten cel na poziomie ustawowym oraz umożliwić działalność KGW jako stowarzyszeń.