Klimatyczny strażnik peryferii

Strażnicy klimatyczni dla Dolnego Śląska. Dzięki programowi Proteus badamy kwestie klimatu, transportu, energetyki gmin

Fot. Widok na Karpacz z kolejki na Kopę

Towarzystwo Benderowskie prowadzi projekt „Klimatyczny strażnik peryferii”. Projekt otrzymał wsparcie finansowe w ramach programu PROTEUS, prowadzonego przez Transatlantic Foundation, europejskie ramię The German Marshall Fund of the United States.

​Projekt jest współfinansowany przez Unię Europejską. Wyrażone poglądy i opinie są jednak wyłącznie poglądami autora(-ów) i niekoniecznie odzwierciedlają poglądy Unii Europejskiej lub Europejskiej Agencji Wykonawczej ds. Edukacji i Kultury. Ani Unia Europejska, ani organ przyznający nie mogą ponosić za nie odpowiedzialności.

Wybrano osiem gmin (do 20 tys.):

  • gmina Jedlina-Zdrój
  • gmina Kamieniec Ząbkowicki
  • gmina Karpacz
  • gmina Malczyce
  • gmina Mirsk
  • gmina Szklarska Poręba
  • gmina Świeradów-Zdrój
  • gmina Walim

Wybrano gminy z różnych części Dolnego Śląska (siedem różnych powiatów), częściowo w obszarze górskim, charakterystycznym i porównywalnym.

Wybór gmin uzdrowiskowych oraz położonych w granicach parków narodowych i innych form ochrony przyrody jest podyktowany ich unikalnym charakterem w granicach Dolnego Śląska, a także założeniem, że powinny być pionierami w dziedzinie klimatu, mimo peryferyjnego położenia – podkreśla Magdalena Witkowicz z Towarzystwa Benderowskiego.

Czytaj też: Kolejowo-Rowerowy Okrągły Stół. Jak rozwijać sieć rowerową w zgodzie z koleją miejską?

Strażnicy klimatyczni dla Dolnego Śląska

​​Celem projektu jest zmiana polityki lokalnej peryferyjnych ośmiu małych (do 20 tys.) gmin Dolnego Śląska na rzecz zrównoważonego rozwoju i uwzględniania zmian klimatu.

​Planujemy działania strażnicze, związane z działaniem samorządów na rzecz zielonej transformacji. Stworzymy raporty z propozycjami konkretnych rozwiązań i wnioski do władz lokalnych. Planujemy również kampanię społeczną i działania rzecznicze na szczeblu centralnym. Podstawą będzie współpraca z innymi NGO oraz wzmocnienie obywatelskiego medium.

Centrum Szklarskiej Poreby

– Chcemy zbadać, co dzieje się w tych gminach, ale też pomóc im przeprowadzać transformację klimatyczną, czy to w dziedzinie energetyki, czy transportowej, szczególnie zaniedbanej – wyjaśnia Magdalena Witkowicz z Towarzystwa Benderowskiego.

​​Zmiany klimatu to najpoważniejsze wyzwanie współczesności, które wymagać będzie istotnych zmian w wielu dziedzinach życia lokalnego. Unia Europejska prowadzi kolejne programy, na czele z Europejskim Zielonym Ładem, REPowerEU, Fit for 55 których celem jest przestawienie gospodarki na tory zielonej transformacji.

Czytaj też: Badanie transportu na osiedlach. Czym jeżdżą wrocławianie do pracy, jakich chcą zmian w MPK Wrocław?

​Potrzebne zaangażowanie

​Potrzebne jest zaangażowanie i tworzenie sieci tworzonych przez sektor administracji, biznesu i pozarządowy. Liderem powinny być władze publiczne, jednakże w praktyce tę rolę przejmują organizacje pozarządowe.

Obywatele są często przekonani, że decyzje zapadają ponad ich głowami, nieprzejrzyście. Zaufanie do samorządów w Polsce, choć wyższe niż do rządu centralnego, według badania Centrum Badania Opinii Społecznej w latach 2020-2022 spadło z 74 do 63 proc.

​Szczególnie niskie jest zaangażowanie mieszkańców mniejszych ośrodków miejskich i obszarów wiejskich. Poziom zaangażowania na wsi wynikający z tego badania CBOS to zaledwie 48,6% poziomu z miast powyżej 500 tys. mieszkańców, a w miastach poniżej 20 tys. mieszkańców – 78% tego poziomu.

Organizacje pozarządowe dla klimatu

​Problemem jest także zbyt mała obecność organizacji zajmujących się ochroną środowiska na terenach peryferyjnych, co odczuwamy na obszarze Dolnego Ślaska. Dla przykładu, zgodnie z naszym badaniem, np. na terenie gmin Podgórzyn i Stronie Śląskie nie istnieją stowarzyszenia, które prowadziłyby faktyczną działalność w tej dziedzinie.

​Celem jest zatem również współpraca pomiędzy organizacjami pozarządowymi, które zamierzamy włączyć na każdym szczeblu i wykorzystać intelektualny potencjał NGO do rozwiązania problemów środowiskowych konkretnych wspólnot lokalnych.

Klimat w mniejszych gminach

Jako Towarzystwo Benderowskie prowadziliśmy projekt ”Klimat na Dolny Śląsk”. Udało się dotrzeć do wielu gmin oraz zaangażować obywateli w rozwiązywanie problemów związanych z klimatem, w tym sprawy drzew czy transportu publicznego. Jednakże nadal wiele gmin nie zostało objętych działaniami, a w żadnej nie przeprowadzono pogłębionego procesu ewaluacji.

Magdalena Witkowicz z Towarzystwa Benderowskiego: – Dyskusja jest niestety bardzo rzadka i odbywa się często głównie przy okazji funduszy europejskich. Chcielibyśmy, żeby debata była bardziej otwarta i włączała mieszkańców.

​Niestety, dyskusja wokół potrzeby zmiany w samorządach nadal istnieje głównie w dużych miastach. W gminach peryferyjnych często nie ma planu adaptacji do zmian klimatu (dla przykładu: gminy Karpacz, Lądek-Zdrój). Nie zawsze także jest wola współpracy na co wskazuje przez gminę Dzierżoniów odmownej odpowiedzi na nasz wniosek o stworzenie planu adaptacji, a gminy Milicz na nasz wniosek o stworzenie planu zazielenienia.

​Nie ma także planu transformacji w poszczególnych dziedzinach. Np. w dziedzinie transportu publicznego z badania przeprowadzonego przez nasze stowarzyszenie w 2022 r. w powiecie kłodzkim wynika, że w 30% miejscowościach panuje wykluczenie transportowe.

Czytaj też: Rozmowa z Cezarym Grochowskim, liderem Wrocławskiej Inicjatywy Rowerowej

Wnioski do samorządów

​Pierwszym etapem będzie analiza dokumentów i sytuacji w poszczególnych gminach. ​Na podstawie analizy skierujemy konkretne wnioski o informację do każdej z gmin, korzystając z art. 61 Konstytucji (odpowiednik art. 42 Karty Praw Podstawowych UE). Będziemy pytać o plany, strategie, obecną sytuację w poszczególnych dziedzinach związanych z adaptacją do zmian klimatu oraz ograniczaniem emisji gazów cieplarnianych.

Stacja Kultury w Świeradowie

​Planujemy odwiedzić każdą gminę oraz nawiązać kontakt z mieszkańcami (oraz organizacjami pozarządowymi, jeśli istnieją) poznając problemy lokalne.

​Chcielibyśmy: mieszkańców, przedsiębiorców z 8 gmin. Planujemy łącznie co najmniej 1000 odpowiedzi. Ankieta będzie w języku polskim i ukraińskim.

​Chcemy wspomóc samorzady w lepszym zarządzaniu i odpowiadaniu na wyzwania klimatyczne, ale w razie braku działań – również jednoznacznie ocenić ich działanie i przekonywać do wiekszej aktywności na polu ekologii.

​Lokalne wspólnoty często potrzebują impulsu do zmian, na co wskazuje przykład funduszy europejskich, które często wyzwoliły różne pozytywne procesy w samorządach, np. związane z oczyszczaniem ścieków czy tworzeniem lokalnych grup działania. Nasze doświadczenia pokazują, że musi przyjść z zewnątrz, a także zwiększa zaangażowanie mieszkańców, które sprawi, że potem nie będzie potrzebne.

​Na podstawie danych powstanie osiem raportów, które będą przesłane gminom oraz udostępnione publicznie.

​Na podstawie powstaną wnioski do rad gmin (na podstawie art. 63 Konstytucji) o podjęcie uchwał w sprawie przygotowania planu klimatycznego, oparte o lokalną analizę sytuacji i o najważniejsze problemy. wraz z analizą prawną i środowiskową i określeniem roli Karty Praw Podstawowych. Każdy zostanie rozpatrzony na publicznej sesji rady gminy, o czym będziemy informować.

Czytaj też: Jakub Nowotarski: Europejski Zielony Ład w transporcie to mocne stawianie na transport publiczny

​Hipermiasto jako lokalne medium

​Kontekstem jest również fatalna sytuacja na rynku mediów, związana z zawłaszczaniem przestrzeni medialnej przez jedną opcję polityczną. Coraz bardziej potrzebne jest wzmocnienie lokalnych, oddolnych i niezależnych mediów, niepowiązanych z rządem, co przeciwdziałać będzie fake newsom i dezinformacji, z którą mamy do czynienia m.in. w dziedzinie samorządu i klimatu.

– W epoce biegu za klikami ważne są rzetetelne informacje, analiza oraz wiedza przekazywana odbiorcom na bieżąco, w odpowiedzi na działania samorządów i potrzeby mieszkańców – podkreśla Jeremi Jarosz, redaktor naczelny Hipermiasta.

​Celem projektu jest również rozwój naszego niezależnego medium, którym jest portal Hipermiasto, informujący o kwestiach klimatycznych, wnioskach i informacji publicznej, promujący demokratyczne zaangażowanie. Tym samym wzmocniona zostanie wartość, o której mowa w artykule 11 ust. 2 Karty Praw Podstawowych, którym jest pluralizm i wolność mediów.

Aktywiści swoje działania będą promować w ramach kampanii promocyjnej, której celem będzie uświadomienie o roli klimatu i demokratycznego decydowania o sprawach klimatycznych. ​Główną rolę odegra nasz oddolny i niezależny portal Hipermiasto.

Oprócz raportów, powstaną po dwa artykuły w zrozumiałym języku o każdej z gmin oraz osobne artykuły o poszczególnych problemach. Informacje prasowe zostaną także wysłane do lokalnych mediów. Łącznie to 40 tekstów.

​Będzie także kampania w mediach społecznościowych, skierowana do mieszkańców Dolnego Śląska, promująca nasze działania.

​Trwałym efektem będzie wzmocnienie i dalszy rozwój portalu Hipermiasto, który chcemy wzmocnić jako źródło niezależnej i oddolnej wiedzy o działaniach na rzecz demokracji i klimatu.

Czytaj też: Transport we Wrocławiu ma szanse być lepszy. Uwagi aktywistów uwzględnione m.in. w sprawie tramwajów i kolei miejskiej

Zmienić legislację

​Problematyczna jest również polska legislacja, która w wielu aspektach nie jest dostosowana do potrzeb (przykładem jest np. problem z udziałem organizacji ekologicznych w postępowaniach budowlanych, a także przeznaczanie połowy wpływów z systemu handlu emisjami na inne cele). Samorządy nie mają często odpowiednich środków finansowych czy narzędzi prawnych do działania. Programy finansowe nadal promują np. drogi bez infrastruktury rowerowej.

​Zdajemy sobie sprawę, że zmiana instytucjonalna na terenach wiejskich nie jest łatwa, zwłaszcza że polskie przepisy są często niedopasowane do potrzeb Europejskiego Zielonego Ładu. Stąd propozycja stworzenia raportu o największych barierach legislacyjnych, co także pozwoli na działalność rzeczniczą na rzecz samorządów i organizacji pozarządowych we władzach centralnych.

Założeniem jest analiza przepisów prawnych, które utrudniają działalność samorządów i NGO.

Prezes Towarzystwa Benderowskiego i prawnik Mateusz Kokoszkiewicz: – Prawo administracyjne nie jest łatwą dziedziną, a niestety część przepisów jest przestarzała, jak np. dział VIII kodeksu postępowania administracyjnego, który obejmuje tak istotną dziedzinę jak skargi i wnioski.

​​Powstanie 10 wniosków o zmiany legislacyjne, które ułatwią działanie na rzecz klimatu, wraz z prawnym uzasadnieniem. Zostaną skierowane do odpowiednich organów, a także oficjalnie rozpatrzone (np. przez Komisję Petycji Sejmu). O ich rozpatrzeniu będziemy informować.

​Postulaty legislacyjne oraz raport dotyczący niezbędnych zmian będą częścią naszej dalszej aktywnosci rzeczniczej i będziemy je zgłaszać również po zakończeniu projektu w odpowiednich procedurach legislacyjnych i konsultacyjnych, tak jak zresztą zgłaszaliśmy do tej pory. Będziemy także zwracać uwagę na te postulaty na podejmowanych spotkaniach z politykami i urzednikami szczebla wojewódzkiego i krajowego.

Debata samorządów i NGO na koniec

​​Ostatnim działaniem będzie debata z udziałem samorządowców i działaczy NGO, której efektem powinno być wypracowanie kierunków na przyszłość. Debatę zaplanowano na drugi kwartał 2025 r.

– Liczymy na obecność działaczy, aktywistów i zwykłych mieszkańców – podkreśla Magdalena Witkowicz.

Hipermiasto

Towarzystwo Benderowskie

Dodaj komentarz