Odpłatna działalność pożytku publicznego. Warto spróbować! Odpowiadamy na pytania
Projekt Ogólnopolska Poradnia Prawna dla NGO sfinansowany ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Wspierania Rozwoju Organizacji Poradniczych na lata 2022–2033. Realizator: Stowarzyszenie Nowoczesnej Edukacji Prawnej – Oddział Poradnictwa Prawnego w Trzebnicy i Wrocławska Poradnia Prawna. Grantodawca: Fundacja Klaster Innowacji Społecznych w ramach projektu Regranting Organizacji Poradniczych 2024-2026
Zastrzeżenie: Stan prawny na dzień 15 października 2025 r. Artykuł przedstawia stan prawny według najlepszej dostępnej wiedzy, jednakże nie zastąpi porady prawnej, dopasowanej do konkretnych rozwiązań.
Zachęcamy do skorzystania z poradnictwa prawnego! Pisz na: prawna.edukacja@gmail.com
Odpłatna działalność pożytku publicznego
Prowadzenie działalności odpłatnej pożytku publicznego to praktyczne narzędzie wzmacniania niezależności i stabilności NGO, zgodne z prawem, misją i wartościami sektora obywatelskiego.
Odpłatna działalność pożytku publicznego, ponieważ daje im to możliwość stabilniejszego działania i większej samodzielności finansowej, bez konieczności stałego polegania na dotacjach czy grantach. Działalność odpłatna jest rozwiązaniem elastycznym, pozwala realizować cele statutowe, a jednocześnie pobierać wynagrodzenie za świadczone usługi lub sprzedawane produkty, o ile są one zgodne z zadaniami publicznymi wymienionymi w art. 4 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Dzięki temu organizacja może pokrywać koszty swojej pracy, np. wynajem sal, materiały, transport, wynagrodzenia dla specjalistów, i w ten sposób utrzymywać ciągłość swoich działań.
Działalność odpłatna ma też wymiar społeczny: umożliwia tworzenie miejsc pracy dla osób zagrożonych wykluczeniem lub niepełnosprawnych. W ten sposób NGO może łączyć cele społeczne z elementami ekonomicznymi, co wpisuje się w ideę przedsiębiorczości społecznej. Ważne jest przy tym, że uzyskane przychody nie służą zyskowi, lecz w całości wracają na realizację celów pożytku publicznego.
W praktyce działalność odpłatna to często warsztaty, kiermasze, publikacje, szkolenia, drobne usługi edukacyjne lub sprzedaż przedmiotów darowizny.
Organizacje pozarządowe muszą określić zakres swojej działalności odpłatnej i nieodpłatnej pożytku publicznego w dokumentach wewnętrznych. Nie musi to być zawsze statut – w przeciwieństwie do wymogów dla organizacji pożytku publicznego, wystarczy np. uchwała właściwego organu organizacji. Dzięki temu jasno wiadomo, jakie działania realizuje organizacja i jakie cele finansuje lub wspiera w ramach swojej działalności statutowej.
Czytaj też: PORADNIK PRAWNY. Jak skutecznie działać w NGO na terenach wiejskich i w mniejszych miastach? 100 pytań
Działalność za wynagrodzeniem
Działalność odpłatna za wynagrodzeniem to najczęściej spotykany rodzaj działalności odpłatnej w organizacjach pozarządowych. Polega na tym, że organizacja realizuje swoje cele statutowe, ale pobiera za nie określone wynagrodzenie. Nie może to być jednak działalność o charakterze czysto gospodarczym: musi mieścić się w katalogu zadań publicznych wskazanych w art. 4 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.
W praktyce obejmuje to m.in. sprzedaż publikacji związanych ze zdrowiem, kulturą czy edukacją, organizowanie płatnych wydarzeń kulturalnych lub naukowych, prowadzenie zajęć oświatowych, kursów, konferencji, warsztatów artystycznych, wyjazdów zdrowotnych lub edukacyjnych, a także świadczenie usług takich jak porady psychologiczne, opieka w domach pomocy, oprowadzanie po zabytkach czy przejazdy zabytkowymi pojazdami.
Wynagrodzenie może mieć różną formę: nie tylko pieniężną, lecz także rzeczową, np. w postaci towarów. Nie uważa się jednak za wynagrodzenie świadczeń wykonywanych w ramach wolontariatu ani pracy społecznej członków stowarzyszenia czy fundacji. Również sama zgoda na przetwarzanie danych osobowych nie stanowi wynagrodzenia w rozumieniu przepisów prawa.
W działalności odpłatnej wynagrodzenie osób fizycznych (pracowników, zleceniobiorców, wykonawców) nie może przekroczyć trzykrotności średniego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw ogłaszanego przez GUS za rok poprzedni, w 2023 r. to 24797,76 zł brutto. Limit ten dotyczy wynagrodzenia za ostatni rok, a jeśli umowa trwa krócej, za okres jej obowiązywania. W tym kontekście „wynagrodzenie” oznacza zapłatę dla osób wykonujących pracę na rzecz organizacji, a nie przychód samej organizacji.
Czytaj też: Jak rozwiązać i zlikwidować stowarzyszenie? Prosty poradnik dla NGO
Na czym polega równowaga przychodów i kosztów?
Najważniejszym ograniczeniem działalności odpłatnej pożytku publicznego – ale tylko pierwszego, wyżej wymienionego typu, jest zasada, że przychody muszą odpowiadać ponoszonym kosztom. Oznacza to, że organizacja nie może generować zysku, nawet jeśli miałby on zostać przeznaczony na działalność nieodpłatną. Dopuszczalne są jedynie przejściowe nadwyżki, które można wykorzystać na kontynuację tej samej działalności, np. na zakup materiałów, promocję czy organizację kolejnych wydarzeń.
Z tej zasady wynika również, że nie wolno finansować działalności nieodpłatnej z dochodów działalności odpłatnej, natomiast odwrotna sytuacja jest dopuszczalna — można np. pokryć koszty wydania odpłatnej publikacji z darowizn lub grantów.
Równowaga przychodów i kosztów powinna być zachowana w ramach danego rodzaju działalności (np. osobno dla warsztatów teatralnych, osobno dla sprzedaży publikacji). Nie określono sztywnego terminu rozliczenia tej równowagi, ale przyjmuje się, że powinna być ona zachowana w skali roku obrotowego, który najczęściej pokrywa się z rokiem kalendarzowym.
Zdaniem Stowarzyszenia Nowoczesnej Edukacji Prawnej, przepis ten utrudnia życie organizacjom i powinien być zniesiony.
Czytaj też: Czy „dokument wewnętrzny” przestanie utrudniać dostęp do informacji publicznej? Przełomowy wyrok NSA
Działalność w zakresie rehabilitacji
Działalność odpłatna może polegać na sprzedaży towarów lub świadczeniu usług związanych z rehabilitacją zawodową i społeczną osób niepełnosprawnych. Nie musi mieć ona bezpośrednio charakteru społecznego: przykładowo może to być restauracja czy sklep prowadzone przez osoby objęte rehabilitacją.
Drugi rodzaj tej działalności to integracja i reintegracja zawodowa oraz społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, takich jak osoby bezrobotne, niepełnosprawne, bezdomne, uzależnione, starsze, po odbyciu kary czy uchodźcy.
Nie trzeba być spółdzielnią socjalną ani centrum integracji społecznej, aby prowadzić taką działalność, może to robić każda organizacja pozarządowa, o ile rzeczywiście realizuje cele integracyjne.
W tym przypadku przepisy pozwalają na większą elastyczność, przychody nie muszą w pełni odpowiadać kosztom, więc ewentualne nadwyżki można przeznaczać także na inne działania statutowe: zarówno odpłatne, jak i nieodpłatne.
Nadal masz pytania? Zachęcamy do skorzystania z poradnictwa prawnego! Pisz na: prawna.edukacja@gmail.com
Sprzedaż przedmiotów darowizny
Sprzedaż przedmiotów darowizny to jedna z form działalności odpłatnej, z której mogą korzystać organizacje pozarządowe. Polega ona na tym, że organizacja sprzedaje rzeczy lub prawa majątkowe otrzymane wcześniej w darowiźnie, a uzyskane środki przeznacza na swoją działalność statutową: zarówno odpłatną, jak i nieodpłatną.
Darowizną mogą być nie tylko rzeczy materialne, ale także prawa autorskie, udziały czy akcje. Nie można natomiast przekazać w darowiźnie usług, w takim przypadku byłoby to traktowane jako bezpłatne zlecenie, a nie darowizna.
W tej formie działalności koszty nie odpowiadają przychodom, ponieważ organizacja sprzedaje coś, co otrzymała bezpłatnie. Dzięki temu sprzedaż przedmiotów darowizny jest często wykorzystywana jako prosty sposób pozyskiwania funduszy na cele statutowe, np. podczas kiermaszów charytatywnych czy aukcji.
Czytaj też: Odpowiadamy na problemy prawne w działalności stowarzyszeń
Czy można zorganizować kiermasz?
Można zorganizować kiermasz bez rejestracji działalności gospodarczej. Po pierwsze – jeśli sam kiermasz wpisuje się (np. w promocję kultury regionalnej – art. 8 ust. 1 pkt 1 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie). W tym przypadku całość kosztów musi odpowiadać przychodom, więc jest to rozwiązanie niezbyt dobre.
Jest jednak też druga możliwość – sprzedaż przedmiotów darowizny (art. 8 ust. 1 pkt 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie). Twórcy przekazują w darowiźnie rzeczy, a przychody przeznaczane są na działalność statutową.
Potwierdza to literatura: „Przepisy PożPubWolontU literalnie nie zabraniają przeznaczania przychodu z działalności odpłatnej na finansowanie działalności nieodpłatnej. Na pewno będzie to możliwe w odniesieniu do przychodów ze sprzedaży przedmiotów darowizny.” (G. P. Kubalski, B. Skóbel, Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Komentarz, wyd. 1, 2020, art. 8., Legalis).
Na co można wydać dochody z takiego kiermaszu?
Na jakąkolwiek działalność pożytku publicznego – od kultury przez naukę po sport, nieodpłatną albo odpłatną. Lista zawarta jest w art. 4 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, zasadniczo przytłaczająca część działalności NGO się mieści w tym zakresie.
Jeśli cały dochód z kiermaszu zostaje przeznaczony na działalność statutową (działalność naukowa, naukowo-techniczna, oświatowa, w tym również polegająca na kształceniu studentów, kulturalna, w zakresie kultury fizycznej i sportu, ochrony środowiska, wspierania inicjatyw społecznych na rzecz budowy dróg i sieci telekomunikacyjnej na wsi oraz zaopatrzenia wsi w wodę, dobroczynności, ochrony zdrowia i pomocy społecznej, rehabilitacji zawodowej i społecznej inwalidów oraz kultu religijnego – art. 17 ust. 1 pkt 4 ustawy o CIT), to nie ma obowiązku płacenia CIT.
Nadal masz pytania? Zachęcamy do skorzystania z poradnictwa prawnego! Pisz na: prawna.edukacja@gmail.com
Czy trzeba kasy fiskalnej?
Nie ma konieczności kasy fiskalnej, jeśli a.) całość dochodów będzie płacona elektronicznie, np. blikiem, przelewem – pkt 42 załącznika do rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie zwolnień z obowiązku prowadzenia ewidencji sprzedaży przy zastosowaniu kas rejestrujących b.) nie zostanie przekroczona roczna kwoty 20 tys. rocznie, ale liczona proporcjonalnie w zakresie dokonywania czynności sprzedaży w roku). Zalecamy zatem płatności wyłącznie elektroniczne.
Uwaga – są wyjątki od tego wyłączenia, np. w zakresie gastronomii!
Czytaj też: Budżet obywatelski. Jakie są przepisy i czy można zaskarżyć do sądu?
Fot. tytułowe: Kiermasz NGO / Joel Muniz / Unsplash License