PrawoPrzestrzeń

Budżet obywatelski. Jakie są przepisy i czy można zaskarżyć do sądu?

Budżet obywatelski jest szczególną formą konsultacji społecznych. W ramach budżetu obywatelskiego mieszkańcy w bezpośrednim głosowaniu decydują corocznie o części wydatków budżetu gminy.

Nie ma zakazu tworzenia budżetów obywatelskich lub podobnych form w powiatach i województwach, ale nie jest to wyraźnie uregulowane ustawowo, jak w przypadku gmin.

Czytaj też: Co można w trakcie ciszy wyborczej i ciszy referendalnej? Doradzamy

Budżet obywatelski jest wyjątkiem od zasady, że konsultacje nie są wiążące. Zgodnie z ustawą o samorządzie gminnym (art. 5a), zadania wybrane w ramach budżetu obywatelskiego muszą być bowiem uwzględnione w uchwale budżetowej gminy. Rada gminy (miasta) w toku prac nad projektem uchwały budżetowej nie może usuwać lub zmieniać w stopniu istotnym zadań wybranych w ramach budżetu obywatelskiego.

Czym jest istotna zmiana? Jak wskazała Regionalna Izba Obrachunkowa Lublinie w stanowisku z 29 marca 2022 r. (RIO.I.070.21.2022), „zmiana zakresu rzeczowego nie może być uznana za zmianę nieistotną. Realizacja budowy przepompowni wody deszczowej zamiast budowy zbiornika na deszczówkę (retencyjnego) oznacza w istocie wykonanie innego zadania, a nie zmianę zadania istniejącego. Oceny tej nie zmienia okoliczność, że zadanie w dalszym ciągu realizowałoby cel nadrzędny, gdyż zgłoszony i wybrany do realizacji projekt mieszkańców wskazuje przede wszystkim sposób realizacji tego celu„.

W miastach na prawach powiatu utworzenie budżetu obywatelskiego jest obowiązkowe, z tym że wysokość budżetu obywatelskiego wynosi co najmniej 0,5% wydatków gminy zawartych w ostatnim przedłożonym sprawozdaniu z wykonania budżetu.

Środki wydatkowane w ramach budżetu obywatelskiego mogą być dzielone na pule obejmujące całość gminy i jej części lub kategorie kwotowe projektów dotyczące całości obszaru gminy lub jej części.

Projekty muszą uwzględniać zasady uniwersalnego projektowania. Zgodnie z Konwencją o ochronie prawosób niepełnosprawnych oznacza to projektowanie produktów, środowiska, programów i usług w taki sposób, by były użyteczne dla wszystkich, w możliwie największym stopniu, bez potrzeby adaptacji lub specjalistycznego projektowania. „Uniwersalne projektowanie” nie wyklucza pomocy technicznych dla szczególnych grup osób niepełnosprawnych, jeżeli jest to potrzebne.

Czytaj też: Źródła prawa w Polsce: Konstytucja, ustawy, prawo miejscowe, prawo UE…

Budżet obywatelski. Rada gminy określa zasady

Rada gminy (miasta) określa w drodze uchwały wymagania, jakie powinien spełniać projekt budżetu obywatelskiego, w szczególności: wymogi formalne, jakim powinny odpowiadać zgłaszane projekty, zasady oceny zgłoszonych projektów oraz tryb odwołania od decyzji o niedopuszczeniu projektu do głosowania, zasady przeprowadzania głosowania, ustalania wyników.

Rada gminy (miasta) określa liczbę podpisów mieszkańców popierających projekt, która nie większa niż 0,1% mieszkańców terenu objętego pulą budżetu obywatelskiego, w którym zgłaszany jest projekt (może to być cała gmina albo jednostka pomocnicza: sołectwo, dzielnica, osiedle).

Dla przykładu, jak wskazuje dr Julia Zdanukiewicz (Art. 5a SamGminU red. Drembkowski/Suwaj 2023, Legalis) „w Warszawie minimalna liczba osób popierających projekt to 20 dla projektów dzielnicowych, a 40 dla projektów ogólnomiejskich; w Gdańsku dla projektów dzielnicowych wystarczy jeden podpis popierający jego realizację, natomiast w przypadku projektów dzielnicowych to 30 podpisów, a przypadku Wrocławia wystarczy podpis poparcia 2 osób (w tym jedną może być lider projektu).”

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach w wyroku z 21 stycznia 2020 r. (sygn. akt III SA/Gl 944/19) „wyjście poza zakres umocowania ustawowego stanowi oświadczenie zgłaszającego projekt budżetu obywatelskiego o zgodności danych zawartych w formularzu zgłoszenia oraz załącznikach z prawdą oraz o świadomości o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia„.

Ustawodawca zapewnił, że zasady przeprowadzania głosowania muszą zapewniać równość i bezpośredniość głosowania.

mpp-stow2
Głosowanie musi zapewniać również formę papierową. Jak wskazuje dr Zdanukiewicz, powołując się na rozstrzygnięcie nadzorcze Wojewody Śląskiego z 1 kwietnia 2021 r. (sygnatura NPII.4131.1.248.2021) W tym kontekście należy wskazać, iż głosowanie może być przeprowadzone zarówno drogą tradycyjną i/lub elektronicznie. Brak zapewnienia mieszkańcom nieposiadającym dostępu do nośników elektronicznych, alternatywnego sposobu głosowania w tradycyjnej formie (np. w formie kart do głosowania) przesądzi o naruszeniu przez radę zasady równości.

Czytaj też: Co wlicza się do czasu pracy? Przebranie, dyżury, podróże…

Przykładowa uchwała: Wrocławski Budżet Obywatelski

Dla przykładu Rada Miejska Wrocławia przyjęła dnia 13 września 2018 r. uchwałę nr LXII/1440/18 w sprawie Wrocławskiego Budżetu Obywatelskiego.

Zgodnie z tą uchwałą:

  • W ramach WBO nie mogą być realizowane projekty m.in.które naruszają przepisy prawa, w tym sprzeczne z aktami prawa miejscowego, które naruszają prawa osób trzecich, w szczególności prawo własności lub prawa autorskie czy sprzeczne z planami, strategiami lub programami przyjętymi przez Gminę Wrocław.
  • Projekty ponadosiedlowe mogą dotyczyć wyłącznie realizacji: parków, skwerów, terenów zielonych lub zieleni przyulicznej, instalacji, obiektów lub terenów rekreacyjnych lub sportowych, infrastruktury związanej ze zrównoważoną mobilnością
  • Lider może złożyć dowolną liczbę projektów, mieszkaniec Wrocławia może poprzeć dowolną liczbę projektów
  • Organizowane są dwa etapy oceny projektów
  • Po drugim etapie oceny, w przypadku jej negatywnego wyniku, Lider może złożyć umotywowane
    odwołanie do Prezydenta Wrocławia w terminie siedmiu dni od dnia publikacji listy projektów,
  • W ramach konsultacji projektów organizowane w szczególności spotkania informacyjne dla
    mieszkańców, w tym dla Liderów i przedstawicieli Rad Osiedli
  • Głosowanie organizuje się po opublikowaniu ostatecznej listy projektów i trwa minimum 14 dni
  • Mieszkańcy mogą głosować na wybrane przez siebie projekty w formie elektronicznej na stronie internetowej lub w zorganizowanych na terenie miasta punktach konsultacyjnych, na przeznaczonym do tego celu formularzu
  • Jeżeli dwa lub więcej projektów uzyska samą liczbę głosów, a środki w puli nie wystarczające do realizacji ich wszystkich, do realizacji kierowane projekty wyłonione w drodze losowania

Czytaj też: Jak zarejestrować zmianę statutu stowarzyszenia?

Co z prawem do sądu?

Niestety, sądy administracyjne uznały się za niewłaściwe do rozpatrywania skarg ws. budżetu obywatelskiego.

Jak stwierdził Naczelny Sąd Administracyjny w postanowieniu z dnia 31 stycznia 2023 r. (sygnatura akt III OSK 2848/22), w przedmiotowej sprawie skarżący złożył projekt w ramach budżetu obywatelskiego, a więc pozornie mogłoby się wydawać, że działanie Prezydenta rozstrzygające o losach tego projektu jest indywidualną sprawą wnioskodawcy. Jednakże tak nie jest, bowiem skarżący złożył ten projekt nie we własnej indywidualnej sprawie, lecz w sprawie należącej do zadań własnych gminy ze sfery planowania budżetowo-finansowego. Przedmiotowa sprawa dotyczy zatem realizacji zadania publicznego przez gminę, tj. uchwalenia budżetu gminy w jej specyficznej części z udziałem mieszkańców, a nie indywidualnej sprawy skarżącego. Wszelkie akty, czynności i inne działania podejmowane w ramach planowania finansowego gminy przez jej organy nie dotyczą sprawy indywidualnej, co oznacza, że akt prezydenta miasta o odrzuceniu projektu budżetu obywatelskiego wydany na podstawie przepisów uchwały wydanej w oparciu o art. 5a ust. 7 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (…) nie posiada cech aktów lub czynności, o których mowa w art. 3 § 2 pkt 4 ppsa.

Naszym zdaniem, pozbawienie prawa do sądu sprzeczne z art. 45 i art. 77 Konstytucji, które ustanawiają prawo do sądu oraz zakazują wyłączania drogi sądowej w sprawie praw i wolności obywatela. Dlatego całkiem możliwe, że właściwa będzie tu droga cywilnoprawna.

Czytaj też: Czy „dokument wewnętrzny” przestanie utrudniać dostęp do informacji publicznej? Przełomowy wyrok NSA

Zbieranie podpisów a RODO

Przy zbieraniu podpisów, a potem ewentualnym zbieraniu głosów, należy pamiętać o tym, że przetwarzanie podlega przepisom o ochronie danych osobowych, głównie określanych przez RODO czyli Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych)

Warto pamiętać m.in. o informacji o przetwarzaniu danych osobowych. Jej wzór przedstawiamy TUTAJ.

Zastrzeżenie: Stan prawny na dzień 14 października 2023 r. Artykuł przedstawia stan prawny według najlepszej dostępnej wiedzy, jednakże nie zastąpi porady prawnej, dopasowanej do konkretnych rozwiązań. W razie problemów prawnych zapraszamy pod adres: wroclawska.poradnia@gmail.com.

Mobilna Poradnia Prawna

Projekt “Mobilna Poradnia Prawna” realizowany przez Wrocławską Poradnię Prawną i Stowarzyszenie Nowoczesnej Edukacji Prawnej w ramach projektu „Polskie Inicjatywy Poradnicze” dofinansowanego ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Wspierania Rozwoju Organizacji Poradniczych na lata 2023-2033. Operatorami Projektu są: Fundacja Przestrzeń Lokalna, Fundacja Fundusz Lokalny SMK, LGD Stowarzyszanie „Partnerstwo dla Ziemi Niżańskiej”, Stowarzyszanie LGD „TRYGON-Rozwój i Innowacja  

belka-operators

Hipermiasto

Towarzystwo Benderowskie