Poradniki prawne Stowarzyszenia Nowoczesnej Edukacji Prawnej. Dla stowarzyszeń i działalności strażniczej
Fot. Porady prawne / Hipermiasto / CC-BY-NC-SA 4.0.
W ramach działu prawnego czasopisma Hipermiasto, prowadzonego przez Stowarzyszenie Nowoczesnej Edukacji Prawnej w ramach Mikrograntu (Projekt finansowany przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię z Funduszy Norweskich i Funduszy EOG w ramach Programu Aktywni Obywatele – Fundusz Regionalny) opisujemy poradniki, które powstały w ramach projektu.
Stworzono pięć poradników: o ochronie zabytków, stowarzyszeniach zwykłych, skargach, oddziałach stowarzyszeń i obywatelskiej inicjatywie uchwałodawczej.
Czytaj też: Badanie barier prawnych dla organizacji pozarządowych.
Wydarzenie-debata o poradnikach
23 marca 2024 r. zorganizowano wydarzenie „Obywatele wpływają na władzę. Lepsze drzewa, transport, zabytki”, promujące poradniki.
W debacie wzięli udział:
- Magdalena Berezowska-Niedźwiedź z Fundacji Ekorozwoju, która w ramach kampanii Przyjaciele Drzew za pomocą prawnych narzędzi stara się promować ochronę drzew i alei drzewnych
- Miłosz Cichuta, działacz Akcji Miasto i Klubu Sympatyków Kolei we Wrocławiu, lider akcji “Kolej na Wrocław” i autor licznych wniosków w sprawie transportu publicznego
Ochrona zabytków dla NGO
Poradnik przeznaczony jest dla organizacji pozarządowych, które chciałyby zaangażować się bardziej w kwestie zabytkowe, a także dla aktywistów działających w tym obszarze. Poradnik dotyczy tylko zabytków nieruchomych, w przeciwieństwie do ruchomych czy archeologicznych.
Ochrona dziedzictwa narodowego nie tylko chronić ma historię kraju, regionu czy miasta, ale też zachowywać wartościowe dziedzictwo architektoniczne czy urbanistyczne, a także zabytki przemysłu czy techniki z myślą o przyszłych pokoleniach.
Niestety, liczne zabytki w Polsce niszczeją albo nawet są celowo niszczone. System finansowania nie odpowiada na potrzeby w tym zakresie, brakuje też często aktywności organów ochrony zabytków, które są niedofinansowane. Organizacje i obywatele mogą wykorzystywać różne prawne środki, by polepszyć stan ochrony zabytków w Polsce, w szczególności we własnej okolicy.
W poradniku próbujemy odpowiedzieć, jak określać, czym są zabytki. Opisane są formy ochrony zabytków, jak rejestr zabytków, w tym uczestnictwo organizacji pozarządowych w postępowaniu o wpis do rejestru oraz ochrona tymczasowa, która trwa już od dnia wszczęcia postępowania. Wyjaśnione zostały zasady wykreślenia z rejestru, które bywają nadużywane przez właścicieli, a także postępowanie ws. pozwoleń konserwatorskich oraz decyzji nakazującej zabezpieczenie
Inną formą jest ewidencja zabytków, decyzja o warunkach zabudowy, park kulturowy, pomniki historii, lista UNESCO czy zapisy w planie zagospodarowania przestrzennego. Swoje miejsce znalazło także postępowanie ws. budowy i rozbiórki obiektów budowlanych.
Ochrona zabytków może też być realizowana przez prawo karne czy prawo wykroczeń, z czego mogą korzystać też organizacje pozarządowe. Opisane zostały też istniejące publiczne fundusze na zabytki.
Są także pytania na odpowiedzi, kim są społeczni opiekunowie zabytków, czy zabytek musi być estetyczny, czym są dobra kultury współczesnej, a także jakie uprawnienia ma miejski konserwator zabytków.
Czytaj też: Odpowiadamy na problemy prawne w działalności stowarzyszeń
Stowarzyszenia zwykłe
Stowarzyszenie zwykłe może być przydatną formą prawną, zwłaszcza dla lokalnych inicjatyw.
Przez lata trwała dyskusja o tym, czy w ogóle stanowią ułomną osobę prawną. Ich działanie było trudne, gdyż mogły jedynie korzystać ze składek członkowskich. W praktyce były zakładane głównie na potrzeby prowadzenia postępowań administracyjnych i sądowoadministracyjnych.
W 2016 r. weszła w życie reforma, która umożliwiła szersze działanie stowarzyszeniom zwykłym, w tym umożliwiła im uzyskiwanie dotacji czy darowizn.
Niestety, przepisy dotyczące stowarzyszeń zwykłych nadal powodują pewne problemy interpretacyjne.
W poradniku opisywany jest regulamin stowarzyszenia zwykłego, jego działalność i rejestracja oraz organy, możliwość zakazania działalności takiej organizacji, ewidencja oraz uzyskiwanie numerów NIP i REGON. Opisana jest szczególna odpowiedzialność członków stowarzyszenia zwykłego.
Najtrudniejszym z przepisów dotyczących stowarzyszeń zwykłych jest sprawa czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu.
Opisana jest też szczegółowo i krok po kroku możliwość rejestracji stowarzyszeń zwykłych w Krajowym Rejestrze Sądowym jako stowarzyszenia rejestrowe.
Można dowiedzieć się, kto powinien podpisać umowę dotacyjną w imieniu stowarzyszenia zwykłego, czy stowarzyszenie zwykłe musi mieć komisję rewizyjną, a także czy stowarzyszenie zwykłe może być członkiem związku stowarzyszeń.
Czytaj też: Uproszczona ewidencja przychodów i kosztów stowarzyszeń i fundacji. Odpowiadamy na pytania
Poradnik o skargach
Skargi to bardzo potężne narzędzie wpływu na rzeczywistość. Obywatele często mają słuszne postulaty w kierunku władz, lecz np. tworzą jedynie petycje w internecie, które mogą, ale nie muszą docierać do adresatów. Zastosowanie formalnych metod, zgodnych z przepisami, wymusza deklarację władzy publicznej i sprawia, że postulat musi być rozpatrzony.
Konstytucja gwarantuje każdemu prawo do składania skarg. Podstawowym prawem człowieka i obywatela jest prawo do rozpatrzenia sprawy i uzasadnienia podjętej decyzji.
Jedno z praw obywatelskich to domaganie się od władzy ustosunkowania się do problemów i potrzeb obywateli. Władza nie musi się zgodzić z postulatem, ale ma obowiązek rozpatrzyć i odnieść się do postulatów. A potem musi odpowiedzialność za wynik: polityczną, a może nawet i prawną. Musimy pamiętać, że prawo do odpowiedzi na nasze skargi gwarantuje nam Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Warto z tego prawa korzystać jak najczęściej.
Konstytucja gwarantuje prawo do skargi każdemu, nie tylko obywatelowi. W poradniku opisywane są dokładnie kwestie tego, kto może złożyć skargę.
Poradnik opisuje również, do kogo skargę wysłać i na kogo. Co ciekawe, dotyczy to nie tylko urzędów, ale też organizacji i instytucji społecznych w pewnych sytuacjach.
W poradniku opisane jest też dokładnie też czego może dotyczyć skarga, a także jak wygląda rozpatrzenie skargi. Poruszane są też kwestie, związane z ochroną danych osobowych.
W publikacji wyjaśniane są też różnice między skargami a petycjami i wnioskami, a także w jaki sposób składać skargi. Opisane są także możliwości dalszego zaskarżenia w przypadku braku przestrzegania przepisów.
Osobny rozdział poświęcono kwestii skarg w sądownictwie. Są tez odpowiedzi na pytania m.in czy można złożyć skargę na Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, czy skarga musi być podpisana, czy można złożyć skargę anonimową oraz Czy można zaskarżyć brak rozpatrzenia skargi do sądu administracyjnego.
Czytaj też: Kiedy trzeba przeprowadzać konsultacje społeczne i jak powinny wyglądać?
Poradnik o oddziałach stowarzyszeń
Powoływanie oddziałów w stowarzyszeniach jest konieczne, by sprawnie zarządzać dużymi organizacjami. Oddziały przybliżają też stowarzyszenia do poszczególnych miejsc, umożliwiając łączenie lokalności z przynależnością do krajowej czy międzynarodowej struktury.
Lokalne struktury stowarzyszeń formalnie nazywane są przez ustawodawcę terenowymi jednostkami organizacyjnymi. Najczęściej jednak nazywane są oddziałami, choć inne spotykane nazwy to m.in. koła, okręgi czy regiony.
Możliwość nadania osobowości prawnej oddziałom z jednej strony ułatwia działanie, ale może powodować liczne problemy praktyczne.
W poradniku opisane są zasady tworzenia oddziałów, wraz z przykładami z konkretnych statutów. Opisana jest też możliwa struktura i organy oddziałów, członkostwo w oddziale, a także nadzór organów administracji nad oddziałem
Szczególnie zostało potraktowane powołanie oddziału z osobowością prawną, w tym wpis do Krajowego Rejestru Sądowego. Podwójna osobowość prawna jest wyjaśniona wraz z przykładami oraz wyjaśnieniem spraw osobnej rachunkowości i reprezentacji. Opisana dokładnie jest również szczególna i kontrowersyjna instytucja, którą jest zarząd komisaryczny w oddziale. Osobne rozdziały poświęcono również likwidacji oddziału i odpowiedzialności za długi.
Działacze NGO mogą się również z poradnika dowiedzieć, czy oddział może być powołany przez inne organizacje pozarządowe oraz czy oddział może być członkiem związku stowarzyszeń.
Czytaj też: Informacja publiczna. Co zrobić, gdy nie otrzymujemy odpowiedzi na wniosek?
Obywatelska inicjatywa uchwałodawcza dla obywateli
Obywatelska inicjatywa uchwałodawcza jest przykładem bezpośredniego udziału mieszkańców w zarządzaniu jednostką samorządu terytorialnego. Obywatele mają prawo proponować uchwały na takich samych zasadach jak sami radni czy wójt, burmistrz lub prezydent albo zarząd powiatu czy województwa.
Metoda ta ma istotną przewagę nad wnioskami i petycjami o podjęcie uchwały, pozwala mianowicie przedstawicielom mieszkańców występować bezpośrednio na komisji i sesji rady gminy, do czego najczęściej nie mają statutowego prawa. Obywatele mają też prawo przedstawienia konkretnej propozycji, a nie są zdani na interpretację wniosku przez organy samorządu.
W przypadku inicjatywy uchwałodawczej kluczem jest jednak odpowiednie sformułowanie projektu, zgodne z polskim porządkiem prawnym. Samorządy mają bowiem tylko takie uprawnienia, które przyznaje im ustawa.
Oprócz przepisów w poradniku opisane jest zbieranie podpisów, z uwzględnieniem kwestii RODO. Wyjaśnione zostało też opiniowanie i konsultacje projektu, a także zasady rozpatrzenia przez radę. Na podstawie orzecznictwa określono, co może określić gmina w uchwale o inicjatywie uchwałodawczej. Przykładowe zasady opisano na podstawie uchwały we Wrocławiu. Zamieszczono też linki do uchwał w wybranych samorządach.
Opisane są także szczegółowo poszczególne uchwały, zwłaszcza w gminie, które mogą być podjęte w tej formie. To apele, rezolucje, uchwała kierunkowa, Uchwała o cenach biletów, Uchwała o przystąpieniu do uchwalenia lub zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, uchwała ws. zmiany statutu gminy, powiatu lub województwa, ws. konsultacji społecznych, Uchwała o wyłączeniu spod zakazu spożywania alkoholu, rozszerzeniu zakazu palenia tytoniu, ustanowienia użytku ekologicznego lub pomnika przyrody, przepisów porządkowych. Inne liczne uchwały zostały zasygnalizowane.
Czytaj też: Co można w trakcie ciszy wyborczej i ciszy referendalnej? Doradzamy
Informacja Stowarzyszenia Nowoczesnej Edukacji Prawnej. Treść dostępna na licencji CC-BY-NC-SA 4.0.
Projekt finansowany przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię z Funduszy Norweskich i Funduszy EOG w ramach Programu Aktywni Obywatele – Fundusz Regionalny.
